Перейти к разделу.

 

«Луча»
Тист Иван

Чукыль-мукыль, джуджыд вöра парма пöвстад, еджыд ялаа мича ягъяс пыр, уна пöлöс расъяс вомöн, веж туруна видзьяс дорöд,   изъя   косьяс   вывті,   посньыдик   коми   сиктъяс   пöлöн,   войвывсянь лунвылö шывгö-визувтö Висер ю. Тэрыба шулъöдö Ви­сер, быттьöкö тэрмасьö öдйöджык мамыслы — паськыд Эжвалы веськыд киняулас пырны. Шойнатысянь квайт километр сайын Висерсö шымыртö Эжва, нуö сьöрсьыс водзö и водзö — рытывлань, рытыв-войлань, войлань,— кытчöдз оз ачыс вош кöдзыд Вой  саридзö.
Туй кузя Висер вожö кайигöн (туйыс кежö Шойнатысянь) ковмас вуджны Мусюр вöлöк, кызь нёль километр кузя. Сэсся воас медводдза сикт Джиян — сулалö Висер ю дорын, джуджыд ыб вылын. Джиянö пыригöн лоö бура ыджыд чой (кыр) каины. Дзик чой йылас, мир туй бокас, шуйгавылас лунö банöн сулалö важиник керка. Рытывладорыс ичöтик переруба (чулана). Стенас тувъялöма роч гижöда пöв: «Ивановская советская станция». Тайö  керкаыс  джиянса крестьянинлöн  —  Тист  Иванлöн.
Коді оз тöд Тист Иванöс! Висер вожöд и Ньывсер вожöд быдöн тöдöны сійöс — ылö гöгöр нималö!.. Тист Иван, кыдз шуласны, ничево олö: видз-му тырмымöн, видзö вит мöс, нелямын душ ыж, зэв ён воронöй вöв дай курöгъясыд на тырыс. Яйысь ни, йöлысь ни, выйысь ни, вурунысь ни, колькйысь ни, нинöмысь некор нужда оз тöдлы Тист Иванлöн семьяыс. Сэсся зіль мортыдлöн быдлаö киыд судзсьö: гожöмнад тырыс черитö кыйлö. Майбыр, оз ков ылö мунны — юыд ныр улас; арнад — вöралö, чöскыд вöр пöтка яй сёйöны — еджыд чигъя сьöлаяс, сыла-госа дозмöръяс — вийöръяс, чукчияе; тöвнас ветлö-мунö деньгатор нажöвитны — гын сапöгъяс вöчавны (Тист Иван тöдö гындей мастерство).   Весь  öд ог шу:   Тист  Иван,   мися,   ничево  олö.
Ме сыкöд таво гожöмнас медводдзаысь на тöдмаси Висер вожöд коми сьыланкывъяс гижавны ветлігöн. Ми тöварышкöд вöлі уджалам Висер (Богородск) сиктын. Öтчыд кыдзкö лун шöр гöгöрын пырис миян патераö кутшöмкö гажа морт: ичöтик тушаа, гöгрöсіник чужöма, дзöляник сьöд уска-тошка, лёкиник пинжака,  гын  сапога  (Петыр  видз дырйи).
—  Чолöм, другьяс, здрасте!— шуö мортыд. Ачыс öти местаын оз вермы весиг сулавныыс — пыр öтарö-мöдарö, водзö да бöрö жöдзö джоджас, кыдз шуласны, «прамöя тöла мортыдлы». Сэсся сёрнитігас неуна лажгöдчыштлö пыр, юрсö öтар-мöдар бок вылас катовтлö,   кияснас  шеныштлö. Зэв  тешкодь  «элемент».
—  Здорово!— воча шуам сылы,— Мый висьталан, тöварыш?
—  Ті öд, дерт, кöнкö, другьяс, билетъясöн сöветскöй станцияяс  пыр  ветланныд?
—   Сідз, дерт.  А мый нö эськö?
—   Аттö, едена сила!— аслыс моз шуис «гöсть» балябöжсö гыжйыштігтырйи.— Ті, муса другъяс, кыдзкö-мыйкö энö жö штрапуйтö менö, пöжалуйста... Ме лоа джиянса советскöй стан­ция кутысь. Вайи татчö ягвывса мельникöс. Сійö менö, екуняваньыд, «русскöй горкейöн» гöститöдіс да ме кутчыси колльыны сійöс гортöдзыс — праздничайтігмоз: видзöдтö, сэні аскомысь (воскресенье) крам праздник — Микöла лун... Гортын коли только баба, вöлöй тані... Гашкö, тіянöс лэччöдны, оз другöн вöвъясыс  сюрны да,  энö жö  штрапуйтöй  менö,  другъяс.
—  Ми тані олам на выльлунъясöдз, сэтчöдз тэ бöр на воан гортад.
—  Сійö öд и эм, другъяс, ог, ме чайта, во, едена силаыд... Видзöд, вöскресеньенас празднуйта Ягвылын, выльлунас — Одыбын, дай Тистын на ковмас и... Кыдзкö, гашкö, воторникö рытланьыс верма бöр гортö воштысьны... А сыысь дырсö оз жö позь меным гуляйтны: видзöд, середанас — купальнича Иван лун, Джиянын   крам   праздник,  кöзяинтöг  оз  позь...
—  Нинöмла тэныд, тöварыш, сэтшöма тöждысьнысö: ми сійö лунсö Джиянад жö кöсъям овны — тшöтш «празднуйтны»,— шмонитам ми.
—  Но! Сідзкö тай, зэв бура артмас, екуня-ваня!.. Ті, другъяс, ме ордö пырöй, милости спросим!.. Станцияыс öд ме ордын... Ме öд Тист Иван, ог кое-как ов! Вит мöс видза, нелямын душ ыж, а Воронкоыс менам, екуня-ваня! Ук, едена сила, став Висер вожас абу сэсся мелöн кодь вöлыс!.. Ме öд, другъяс, коркö коммунист жö вöлі. Öнікöть и абу партияын, а коммунистöн на ачымöс лыддя... Шуа тай, мися, ме ог «кое-как», другъяс, ов!..
—  Кутшöм варов морт Тист Иваныд вöлöма,— шуим ми ас костын, кор  сійö  муніс  миян дінысь.
Збыльысь, Тист Иваныд сэні меным кажитчис зэв варовöн. Вöлöмкö, «вина чадйыс» сійöс ворсöдöма: садь юрöн сійö зэв рам, этша сёрниа морт вöлöма. Вöвлöма сійö и партияын, пыравлöма беднота комитетъяс дырйи (Висер вожад, гашкö, сюрс коммунист вöлі), сэсся воддза воö и «киритöмаöсь» сэтысь. Гöтырыс висьталöм серти, делöыс со кыдзи вöлöма. Висерад пöшти быд морт — кыйсьысь-вöралысь. Тист Иваныд сідз жö прамöй охот­ник. Öти кыйсьысь кыдзкö аддзöма руч трöпа да капкан сэтчö пуктöма. Капканад коркö ручыд и шедас, только пружинаыс вывті чорыд вöлöма да ручыдлöн лапаыс дзикöдз орöма. Тист Иваныд аддзас сылысь гырдöсь кок туйсö да вöтчас сы кузя лыжиöн. Дыр мысти суас дай лыяс. Ваяс сэсся гортас, куляс, кучиксö вузалас. Мöд кыйсьысьыд коркö локтас капкан дорас да  ёна  и  шензяс  да  матькас:
— Аттö,— шуö,— кузь лешак! Шедлöма, трасичаыд, да лапа­ыс орöма... Тьпу!— сьöлыштас руч лапа вылö; сюяс сэсся лаз мешöкас лапасö да  ёрччигтырйи  гортас  локтас.
Ручтö кыйöмыд абу дас сизим ура кöчöс кыйöм: сэтшöм шуд йывсьыд ёнджыка сёрнитöны, юöрыд ылöджык кылö. Капкантö пуктысь мортыдлы недыр мысти сідз жö кывсяс: Тист Иванлы пö руч шедöма, куим кока пö, веськыд водз лапаыс пö капканын, тыдалö, орöма. Коркö-некоркö делöыд та йылысь и судöдз воас.
Сэні шуöмаöсь: быттьö пö Тист Иваныд ручтö капкансьыс лыйöма, лапасö пö нарошнö орöдöма сэсся да кольöма (пуктöма) капканас, мед пö чайтісны капканын орöмаöн. Судитöмаöсь Тист Иванлысь перйыны сьöм руч ку доныс да сетны воддза кыйсьысьлы. Таысь и партиясьыс сэсся Ивантö вöтлöмаöсь. Тист Иван та понда оз  зэв  шогсьы:
—  Мед кöть и вöтлісны,— шуö,— а ме сё-таки ачымöс ком­мунистöн  лыддя...
Код тöдас, мый сылöн «лов саяс», пытшкöсас, а ортсысяньыс, збыльысь, тыдалö кутшöмсюрö выль нога «признакъяс». Босьтам кöть öтитор: керкаас абу некутшöм «ен» (образ),— важöн нин ставсö черöн керавлöма да пачын сотöма. «Ен джаджъяс», öбразъяс пыдди, сулалö Ленинлöн портрет, стенъясас сідз жö ляскöма сöветскöй картинаяс — портретьяс, плакатъяс, лозунгьяс. «Важ кöлуйысь» стенын öшалö кöрт тув йылын только öти... ратник-погон. Тист Иваныд вöлöма ратник — мобилизуйтлöмаöсь война вылö, аддзылöма Карпат гöраяс. Став воюйтöмсьыс «награда»  пыдди  сэсся  и  кольöма  тайö  погон  пöлыс...

«Новолучинский»
Семья Тист Иванлöн абу на зэв ыджыд — нёль душ: ачыс, гöтырыс — Ликö (Ликерья), ичöтик тушаа, зэв варов ань, да кык пи: öтиыслы ар кöкъямыс кымын, мöдыслы нёльöд вылö петöма. Бöръя кагасö Ликö вайöма тöлын, рöштво видз дырйи. Сэки  Тист  Иваныд коммунист  на  вöлöма.
—   Иван, пыртны жö öд, кöнкö, кагатö ковмас?— шыасис Ликö  челядясьöм  бöрас.
—   Кутшöм али пыртöм?— скöрысь шуис мужикыс.— Абу öд тэныд важ режим. «Пыртны»... Выль ногöн ставсö вöчам — октябритам тайö  писö,   кыдз  пöлагайтчö...
—  Мый нö сійö «октябритöмыс» лоö? Нимтöм лоö ладинечным али мый?..
—  Сетам и ним сылы, эн шогсьы. Дерт, огö пуктöй кутшöмкö «святöй» ним, сійö лоö «леригиознöй дурман», миян ногöн... Час, ме думайта да  ачым  бöръя  сылы  нимсö.
Мöд лунас самöй вöлі партийнöй ячейкалöн чукöртчылöм. Тшöтш сэні вöлі и Тист Иван. Ячейкаса кутшöмсюрö уджъяс йылысь сёрнитöм бöрын сійö корис кыв, сувтіс пызан дорö дай шуö:
—  Со мый ме кöсъя тіянлы, тöварышъяс, висьтавны. Тöрыт менам пи чужис. Кыдзи коммунист ме, дерт, ог вичкоö ну сійöс пыртны, няйт купельын тюльскöдны. Ми мый вермам бырöдам леригиознöй дурмансö йöз костысь, некутшöм енлы ни чöртлы огö веруйтö. Сідз жö ме кöсъя и ассьым челядьöс быдтыны, торъя нин тайö выль чужысьсö. Гашкö, ме öтнам ог сяммы сылы прамöйджык ним корсьны, да вайö, тöварышъяс, öтвылысь бöръямöй  кутшöмкö  выль ним...
—  Вот, другö, Иван Феоктистович, бур делö тэ вöчан!— шуö ячейкаса секретарь сэки.— Тэ — медводдза морт на Ыджыдвидз вöлöстяд дай, гашкö, став Висер вожас, октябринатö кагаыдлы лöсьöдысьыд. Ме чайта, тэ бöрся и мукöд сэсся вöтчасны... Но, вайö, тöварышъяс, ставныд думайтöй, кутшöм ним сетны Иван пилы.
Бура дыр юр вемнысö бертлöдлісны собрание вылын Иванлöн тöварышъясыс. Быдсяма нимъястö кыпöдлісны эськö, да ставыс кутшöмкö жебиник ним,  некытчö  туйтöм.
—   Мед вöлі чорыд дай  «гöрд рöма»,—  шуö  Тист  Иван.
—   Сідзкö,   «Кыа»   пукты,—   шуö  öти.
—   «Кыаыд» — ныв ним дай татшöм нимъясыд эмöсь нин Коми муад...  Колö кутшöмкö вöвлытöм,  выль ним сетны...
—   Сет  «Дозмöр»!—  горöдіс  мöд тöварыш.
—   Дозмöрыд öд абу гöрд,—  сійö  сьöд пöтка.
—   Син дорыс  öд гöрд жö сылöн.
—   Оз ков,  мисьтöм ним сійö.
—   «Ур»!   Гожся урыд öд гöрд...
—  Зверь нимыд абу лöсьыд, дай сійö небыд, колö чорыдджык ним эськö сетны,— шуö Иван элясигмоз.
—  Чорыд кö колö, пукты пиыдлы нимсö «Сизь»: сійö гöрд и  чорыд,   нырыс  дзик уклад кодь,—  кодкö  бара  шыасис.
Ставныслöн сэтчö серамыс петіс, весиг секретарь тшöтш нюммуніс. Иванлы таысь эз ло лöсьыд быттьö, сöмын нинöм эз шу.
—  Гашкö, тэ, тöварыш Попов, ачыд кутшöмкö ним думайтін пиыдлы?—  юалö  секретарь Тист  Иванлысь.
—  Эм эськö, тöварышъяс, öти ним, да ог тöд, глянитчас оз тіянлы, дай бура кузь — кык судта... Ті тöданныд, тöварышъяс, во нёль сайын миян Коми муын овліс Пинега-Печораса штаб. Сійö штабас вöвлі зэв бур коммунист-агитатор Чумбаров-Лучинский, ыджыд сьöлöма морт, нинöмысь волі оз пов, гöтов биö кöть ваö пырны революция вöсна. Воддза воö (1921 воын) сійö усьöма Кронштадса бунттö бырöдігöн. Вот ме эськö и кöсъя вöлі аслам кагалы сетны нимсö сійö паметь кузя, мед быдмас да сэтшöм жö повтöм сьöлöма лоö,— выль Лучинский... Ог тöд, кыдз тіян  ногöн,  шогмана нимыс тайö  али абу.
—   Зэв шогмана, тöварыш!— нимкодьпырысь шуö секре­тарь.— Кыдзи тіян ногöн, тöварышъяс?— юалö собраниелысь.
—  Зэв бур ним!.. Шань!.. Шогмана!.. Сулалö сэтшöм нимтö и сетны!— мöда-мöд вежмöн чукöстчисны собраниевывса йöз гораа кекöначасигтырйи.
—  Сідзкö, «Чумбаров-Лучинский» лоö пиыдлöн нимыс, Иван Феоктистович?— шуö секретарь,— Зэв бур ним, дай аслыд глянитчö.
—  Огö дзик сідзи шуö, тöварышъяс. «Чумбаров-Лучинский» — вывті, гашкö, ыджыд ним лоö джиянса сьöд мужик пилы... Ме эськö кöсйи шуны неуна небыдджыка — выль Лучинскийöн: нимсö сетны «Новолучинский», овыс мед вöлі «Чумбаров», ставнас ко шуны — «Новолучинский Чумбаров». Позьö оз тадзи, тöварышъяс ?
—   Позьö, позьö! Зэв бур!— бара горöдісны ставныс. Сійö лунас жö (вöлі вöскресенье), собрание бöрын Тист Иван пыраліс Ыджыдвидзса волисполкомö да гижöдіс ассьыс кагасö «Ново­лучинский  Чумбаров»   нимöн.
Пемдігöн нин Тист Иван воис гортас. Нимкодьпырысь висьталö  гöтырыслы:
—   Тöдан,  Ликö,  кутшöм  ним  ме сеті  кагаыдлы?
—   Кутшöмöс  нö ?
—   Новолучинский!..
—   Мыйсяма ним нö тайö?..  Морт ним жö?
—   Морт ним, дерт, дай зэв бур морт ним ещö! Гöгöрвоан, мый сійö лоö комиöн? «Новолучинский» лоö «новöй луч!» — выль югöр. Эн вунöд!.. Öні öд гöгöр сявкйö выль югöр — Сö­ветскöй  властьлöн  югöрыс.
—  Зэв жö нин тешкодь ним пуктöмыд, Иван. Эз öмöй сюр кутшöмкö прамöйджык морт ним: Микулай ли, Закар ли, Осип ли, мый ли... «Новочукылъ», он весиг шуныыс вермы... Йöз серам!..
—  «Новолучинский» — зэв лöсьыд ним, дзик öнія сöветскöй ним.  Некутшöм  «йöз  серам»  сэні  абу.
—  Сідзи и нэм кежлас лоö?— повзьыштöмпырысь юалö Ликö.
—  Кыдз нö сэсся,— дерт, сідзи. Сідзи нин исполкомын шну­рöвöй книгаö гижöма; сідзи и кувтöдзыс кутас шусьыны. Ме со  Иван,  тэ  — Ликерья,  а тайö  Новолучинский.
—   Пырттöг?..  Гашкö,  и  пернатöг да?..
—   Мый трустла  сійöс  кöвъявныыс,  сытöг олас!
—   Кыдзкö  быттьö   абу жö  лöсьыд  сідзтö...
—   Зэв лöсьыд!.. Татшöм бур нимыс, гашкö, став Коми муас на  абу, непöштö   миян   Висер   вожын!..
«Луча»
Ыджыд вензьöм, сералöм да быд ногöн вöйпöм кыптіс джиянсалöн, кор кывсис Тист Иванлöн «йöйталöмыс». Кöнкö кö паныдасясны  кык  баба,  сы  йылысь  и  сёрни  налöн.
—   Кывлін,   сваття,   Тист   Иванлысь дурöмсö?
—  Кывлі, кывлі, сваття... Шензьыны он вермы, мый кутіс öні вöчсьыны му вылад!.. Сё господи, пырттöг ни, пернатöг ни ладенечöс  видзöны ?!
—  Сійö öд и эм, сваття... Быттьö сылöн абу морт лов, быттьö сöстöм ладенечыд сылы кычипи... Ликöыс пö зэв шогсьö эськö, да  мый  коньöр  бабаыд вермас  вöчны.
—  Тыдалö, сваття, му вежан кадыд матын жö нин... Мед нö ачыс енлы оз веруйт, коммунист пö сійö да, а колі жö ладинечтö кöть пыртны... Нимсö пö зэв тешкодьöс сетöма ачыс и, кутшöмкö «Новöй чулан» ли, мый ли, югъявны пö тай ставыс кутас-а, господьыс тöдас,  мый и вöчöны öні!..
Медся ёна, дерт, Тист Иван вылö лöгасис рöдняыс, торъя нин тьöщаыс. Син водзын эськö оз лысьт зятьсö видны, да нывсö быд аддзысьлігöн  топöдлö:
—  Тэ, Ликö, непременнö пырт кагатö. Мед йöй Иваныд кыдз гажыс олас-а, сöстöм ладинечöс пырттöг видзны оз позь... Абу öд сійö кычипи!.. Кулö кö, загреки — тэ öд, люба, лоан ен во­дзын  мыжаыс...
Ликö  сэтчö  сöмын  сьöкыда  ышловзяс,   а нинöм  оз  шу.
Вежон мысти Тист Иван лэччис Маджаö вöчасьны — гындеявны. Сы бöрын Ликööс дзикöдз нин йöршитісны, топöдісны, веськыда лолыштны оз лэдзны — мырдöн тшöктöны кагасö пыртны.
—  Ме ачым нин ог тöд, мый и керны,— шогпыр шуас Ликö рöдняыслы.— Пырті эськö кöть, да Иванысь пола: кывлас кö — нöйтас  менö...
—   Некод весиг оз тöдлы, гусьöник кыдзкö войнас вичкоö нуыштлы дай... Бöрвылас кöть и тöдлас — нинöм оз ло, гашкö нö, неуна зыныыштас, сэсся бурасяс. Медтыкö пыртöмыс лои-а, сэсся кöть мый вöч эштöм бöрад. Да öд, Ликö, пырттöм-пернатöм ладинечöс видзöм дорысь лучшö нин ичöтик нöйтöм терпитны, он öмöй ачыд гöгöрво сійöс?..
Пыр öтарö тадзи долисны да долисны Ликöлы, некытчö пемыд аньыдлы воштысьны лои дай сетчис — Новолучинскийöс пыртöдіс вичкоын, купельын. Öтчыд рöштво бöрын, зэв нин сёрöн рытнас, корис Ликö аслас рöдня костысь вежай-вежаньöс да найö, вой шöр гöгöрын кымын, нуисны Тист Иванлысь октябритöм кагасö Ыджыдвиддзö, поп ордö, пыртны... Поп бура дыр первой  петитчис  пыртöмсьыс.
—  Öпаснö кыдзкö быттьö... Иван енлы оз веруйт, вичкоö оз волывлы... Тöдлас дай менö тшöтш зупкöдас коркö гажа юрöн... Тöда öд ме сійöс: характерыс зэв омöль код юрнас, вывті кокни киа сэки... Дай сэсся ещö коммунист сійö... Пола кыдзкö ме пыртны  сылысь кагасö.
Дыр кевмысьöм бöрын да бура ыджыд калым мынтöм бöрын поп пыртіс жö кыдзкö Новолучинскийöс. Нимсö сетігöн бура дыр попыд лукйысис-корсьысис «святсыысь», сэсся кагалы пуктіс нимсö Лука, куимысь помся купельö тюльгыліс: «Крещается раб божий  Лука»,—  шуалігтырйи.   Регыд  эштіс  —  пыртсис.
—  Мед гортас шуасны «Лучаöн»: сідзсö пöшти öткодь и лоö Новолучинскийкöд нимыс. Нимлуныс сылöн лоö тöлысь мысти рöштво лун бöрын, январь 25 лунö миян святсы серти... Да мед бара Иваныслы кыдзкö оз жö кывсьы та йылысь — нöйтас, мися,  сійö  менö.
Сöмын тай эз зэв дыр видзсьы гусьöннад тайö уджыд: сійö лунъясас жö разаліс юöр Новолучинскийöс пыртöм йылысь. Воис тайö юöрыд и Маджаöдз, кывсис Тист Иванлы. Гудыртчис сылöн сьöлöмыс лёк юöрсьыд, быттьö зі чушкис-сотьштіс, вемöдзыс йиджис «забедаыс». Зумыштчис, жугыльтчис дай скöрмис Тист Иван.
—  Кыдзи нö, едена сила, баба лысьтіс менсьым Новолучин­скийöс пеж няйт купельын пыртны?— ас кежсьыс шуасьö ёрччöм сорöн.— Збыль кö пыртіс — ёна жö, трасичаöс, и жбоньöда!.. Лешак! Пырысьтöм-пыр жö и торйöдча!.. А попöс, кузь юрсиа чöртöс, веськыда ныра, став юрсисö нетшка, едена сила! Мед водзö кежлö тöдны кутас, кутшöмджык религиознöй дурмантö йöз костö разöдöмыд... Октябритöм кагаöс купельын пыртны?! Едена сила!  Часлы,  петкöдла ме  ставныслы,  гортö  воа да!..
Быдöн зэв ёна тöждысьöны: поп и, Иван и, рöдвужыс и, медъёнасö шогсьö да полö Ликö. Только ичöтик «Луча» нинöм оз пыдди пукты, ставыс сылы веськодь. Сійö либö узьö потанын (зыбкаын), либö бöрдö, либö нёнясьö, кор юмов мам нёнь, кор шоммöм  сир  нёнь.
Вежон куим кымын Тист Иван вöчасис Маджаын. Ликö оз на вöлі виччысь сійöс гортас. Кыдзкö öтчыд Василей лун (выль во) бöрын, асывводзын (Ликö вöлі самöй пöжасьö), нинöм виччысьтöг керка öдзöс дзирс воссис да бырс пырис гортас Тист Иван,— бура гажа ачыс, зумыштчöма. Ликöлöн быдсöн сьöлöмыс ыркнитіс  первойсö.
—   Тэ нö мый, едена сила, вöчöмыд менам ветлігкості?— пöрччысьтöг ни нинöм топöдіс Иван гöтырсö.— Новолучинскийöс  пыртöмыд вичкоын,  купелъын?
—  Чö-öв, Иван!.. Эг жö ме пырт... Коді нö висьталіс тэныд?
—   Быдлаын гöгöр сы йылысь сёрнитöны. Висьтав, кыдз тэ лысьтін,  трасича,  октябритöм  кагаöс  пыртны?
—  Да он öмöй верит, Иван? Эг, мися, пырт, ей-бог, эг пырт, прöстö  больгöны...
Иван уськöдчис потанлань, Луча дінö (самöй вöлі зэв чöскыда сійö узьö); разис рузумъяс, восьтіс дöрöм морöссö — югнитіс ичöтик  перна,   кöвсö  орöдіс,  нетшыштіс.
—  Этійö нö мый эськö, а?! Пыртöмыд дай перна öшöдöмыд! Ещö и соссян?.. Босьта да вот став лёзьтö кушта!— зэв скöрысь шуасьö, видö бабасö. Перна чегъяліс чуньяс костас, торпыригсö лöканьö шыбитіс, Луча садьмис, бöрддзис небыдика. Ликö босьтіс  моздорас,   нёньсö  вомас  сюйис  да  кага ланьтіс.
—  Сійö... сідзи, Иван... Эг пырт, мися, кагатö... пернасö сідз öшöдлі. Вывті ёна быдöн кутісны серавны дай öшöді: мед, мися, чайтасны  кагатö  пыртöмöн...
—  Менö он пöръяв, ставсö тöдмала, екуня-ваня!.. Збыль кö пыртін — аски жö торйöдча тэкöд... Ачымöс срамитны ог понды тöварышъяс  водзын!..
Петаліс суседъясас юасьны-тöдмавны, збыль-ö пыртіс бабаыс кагасö, сöмын нинöм некод лючки эз висьтав: йöзлы пö кутшöм мог  Тист  Иван  семьяöдз.
—   Ми бара, Иван, нинöм огö тöдö, эгö аддзылö ни. Гашкö, Ликöыд и пыртіс, гашкö, и эз... Код тöдас йöз кост олöмтö?— висьталісны  Иванлы  суседъясыс.
—  Но, ладнö. Аски поп ордö ветла. Кыдз топöда сійöс чорыдджыка,  небось  висьталас  ставсö,   едена  сила!..
Рытнас сёрниттöг ужнайтіс Иван, сёрниттöг и узьны водіс. Войнас унаысь садьмыліс, сьöласис, мыйкö броткöдчис аслыс, нёльысь ли витысь куритчис. Ликö синсö эз жö куньлы, войбыд думайтіс: «Мый бара аски лоö-а?.. Нöйтас, дерт, менö... Колöма жö эськö ставсö веськыда висьтавны да... Гашкö, эськö и прос­титіс да...»
Мöд лунас Тист Иван муніс Ыджыдвиддзö, поп ордö. Мунöм водзвылас дзибыртіс, кыдз шуласны, «на храбрость» быдса стöкан самöкур (сьöрсьыс вайліс тöрыт дзонь парта). Поп вöлі са­мöй чай юö. Мыйöн пырис Тист Иван, поплöн муртса блюдйыс эз усь:  сэтшöма повзис.
—  Вай жö висьтав, поп, кыдзи тэ лысьтін пыртны менсьым пиöс?   Кутшöм права тэнад сы вылö вöлі,  а?
Поплöн весиг горшас нянь крöшкиыс крукасис татшöм кывъяссьыд.
—   Ме нинöм, Иван Феоктистович,— мыкталігтырйи шуö поп.— Кыдзи нö позьö...  гм!..  нинöм шуны...
—  Кыдзи нö нинöм? - торкис Иван, ачыс матöджык поплань локтыштіс.— Эн пöръясь, поп, веськыда висьтав: кыдзи, мися, тэ лысьтін купелъын пыртны октябритöм кагаöс, едена сила, а?..
Поп тіралігтырйи чеччис пызан сайысь да сувтіс горнича öдзöс дорö.
—   Ме...   кыдз   сійö...   раб  божий   Иван,   ме  эг...
—  Кутшöм ме «раб божий» тэныд лои?.. Вот кыдзи рабышта ныр-вомад —  висьталан  небось  сэки,  едена  сила!..
—  Мырдöн,   мырдöн  тшöктісны  пыртныыс...   ме  эсько  ог  волі пырт да  мырдöн  тшöктісны...  Веськыда  висьтала,  раб...   Иван Феоктистович,  мырдöн...
—  Мырдöн некод оз вермы тшöктыны пыртны. Тэ пыртін дзик аслад горшлун пондаыд: шуласны тай — «поп горш да ад горш öткодьöсь...»  Кутшöм ним нö сетін?
—   Лука...  святöй Лука  паметь  кузя,  апостол,  евангелист...
—  Ме вот тэныд щöка бокад сэтшöм «евангелье» косьышта, мед черлыыд  вежыньтчас,  трустлöн!..   «Лука...»  Скотина тэ!..
—  Позьö шуны меліджыка — «Луча...» Тадзисö зэв ёна мунö  мыйкöланьыд...  кыдз  сійö...  да,  Лучинскийланьыд...
—   Важöн нин эськö кад тіянöс лёзьясöдныд кос пу йылö öшлыны да. Только бур йöзлысь олöмнысö дзуганныд, вежöрнысö пемдöданныд, быд ногыс ылöдланныд... Кывзы, поп: пырысь-пыр мун петав вичкоад да кирит асланыд книгаясысь менсьым пиöс,  мед дукыс  весиг эз  вöв  сылöн сэні!
—  Кирита, кирита, Иван Феоктистович, пыр жö и петала да кирита   метрикаысь...
—   Едена  силаяс ті  ставныд!—   шуис   Иван  петігас   нин.
Поп  сэки вöлисти  кокньыдджыка лолыштіс.  Толькö  эз  пет вичкоö Лукаöс киритны,  öнöдз на кириттöм сійö лои...
Джиянö воигöн нин (куим верст) Тист Иванлы дум вылас друг уси: «Мыйла нö ме попсö эг зульöд? Аттö, едена сила!..» Локтігчöжыс пыр мöвпаліс, кыдзи бурджыка бабасö «велöдны», кутшöм местаясö швачöдны, мед эськö прамöя мöрччис дай мед йöзыслы оз вöлі тыдав нöйтöм туйыс... Сэсся горт дорас матысмигöн нин бара друг думыштіс: «А мый нö бурые лоö нöйтöмсьыс? Ме чайта, Ликö эськö эз пырт Новолучинскийöс, эз кö ышöдны сійöс сы вылö суседъяс да рöдняяс... Мый сэсся, бабаыд пемыд, быдторлы на веритö... Прöстö кості и локсьöма менам уджаланінысь... Сідз нин мед олас — ог вöрзьöд Ликööс, а неуна петкöдла жö ассьым этшöс сылы».
Кыдзи мöвпаліс, сідзи и вöчис Тист Иваныд. Зэв на дыр Ликö вылас скöраліс. Быдса вежон чöж видіс, нöйтны грöзитчис. Мöд вежон чöж кыв эз лэдзлы, эз сёрнит Ликöкöд. Коймöд вежон чöж зэв шочиника кыв лэдзліс, корсюрö бабасö Ликööн шуліс. Нёльöд вежон чöжнас варовджык лои, мукöддырйиыс весиг вашмунлö. Тöлысь мысти, сретенье бöрын нин, йöввыв гöгöрлань, вöлисти Тист Иван бурасис прамöя — важ моз сёрнитö и, Ликöыскöд орччöн öти вольпась вылын узьлö и... Со öд кутшöм этшыс  Тист  Иваныдлöн!
*  *  *
Висьтавлі нин тай водзынджык: мися, Лучалы нёльöд арöс мунö. Сійö новлö кузь сера дöра дöрöм, гачтöг на котралö (мый нö сэсся, ичöт на öд; быдмас да эштас на гачьястö и брюкиястö пöттöдзыс новлыны). Гöгрöс чужöмбана, зэв мича детина, кыдз шуласны, «ен сыкöд кодь». Только вывті рам, бокöвöй йöзысь полö — «тöдтöмтö». Шоча, зэв шоча мича чужöмбан вывтіыс вирдыштлас сылöн нюм либо ваш. Котралыштас, котралыштас мыйкö дыра, сэсся босьтас мамыслысь важ эжöдтöм ыж ку пась, пуксяс лабичö, öшинь дорö, шамыртчас пасьнас дай кутас... ненясьны. Луча нёнялö ассьыс чуньяссö. Сюяс вомас веськыд водз чуньсö да шöр чуньсö, да нятшкö-нёнялö. Ачыс сэки быттьö мöвпалö  кутшöмкö  зэв  ыджыдтор  йылысь.
—   Мыйла нö, Ликерья, он öлöдö кыдзкö Лучаньтö чуньсö нёнялöмысь, сійö öд абу бур: öти-кö, быдсяма няйтыс сылöн чуньясас сибдö, вермас висьмыны; мöд-кö, вежöрыс детинкаыдлöн вермас торксьыны,— висьталім ми Анисимовкöд Тист Иван гöтырлы.
—  Сідзи нин велалöма да... Нинöм... Тані öд уналöн челядьныс чуньнысö нёнялöны да нинöм на тай некод эз лолыны-а... Ме дзöля дырйи нёнявлі жö,  да сы вöсна тай со ола...
Мамыс сійöс Лучаöн шуö: кыдзи батьыс нимтö — ме ог тöд, некыдз  кö оз-а:  ми эгö кывлö-а...
Тадзи быдмö ичöтик Джиянын, визув Висер ю дорын Луча — Новолучинский Чумбаров. Колö сійöс бура видзны-дöзьöритны, мед збыльысь быдмис сыысь, кыдзи тай коркö батьыс шуліс, «новой луч» — выль югöр. А «святой Лука» нимыд ачыс вушъяс сы вылысь, кöть и пыртіс попыд купельын — сійö öд эз век кежлö  сибды.

Ноябрь,   1926 во.
Йöзöдлöма: В.Савин. «Гажöдчöй, кор томöсь», Сыктывкар, 1998 во.

Войвыв кодзув. – 2008. - № 11. – С. 72-80

 
Корткеросская Центральная библиотека им. М.Н. Лебедева. 2014 год.
Республика Коми, Корткеросский район, с. Корткерос, ул. Советская дом 187, lebedevlib@mail,ru
8(82136) 9-24-80. 9-98-16.