Югыд кодзув бöрся
Гриша зэв бура, зіля велӧдчӧ нёльӧд во школаын. Сӧмын велӧдысьлы оз сьӧлӧм вылӧ во Гришалӧн дугдывтӧг рисуйтчӧмыс. Став тетрадьяссӧ рисуйтала весиг нигаас вӧвъястӧ вӧчалас, да ӧд оз ӧмӧй лӧсьыда рисуйт! Керкаястӧ, мортъястӧ, вӧвъястӧ вӧчалас. Челядь гӧгӧрыс колӧмаӧсь, видзӧдӧны. Некодлӧн оз артмы Гришалӧнкодь картинаыд. Велӧдысьыд унаысь шулывліс: «Тэныд эськӧ, Гриша, колӧ мунны рисуйтчыны велӧдчан школаӧ да».
Кысь бара сэтшӧм шудсӧ гӧль коми крестьянин пилы! Коді нӧ туйдӧдас, кысьнӧ деньгаыс, - мӧвпалӧ шога Гриша.
Гортас олӧм Гришалӧн вывті сьӧкыд, омӧль. Бать висьӧ, кымын во нин оз уджав, сёйныд кӧть сёйӧ да. Чой-вок посньыдӧсь на. Гриша медыджыд. Уджалысь - ӧти мам. Коньӧр Марпа эштіс нин мырсьыны, пессьыны: вита-вит челядьтӧ-ӧд колӧ вердны-юктавны, кӧмӧдны-пасьтӧдны. Мужикыс нажӧвитӧм пыдди коймӧд во нин паччӧр вылас червидзӧ, дасьӧс юӧ-сёйӧ.
Гриша аддзӧ мамлысь пессьӧм, лун - вой уджалӧм, оз весиг лысьт мӧвпыштны водзӧ велӧдчӧм йылысь. Колӧ мамлысь сьӧкыд олӧмсӧ кокньӧдыштны: турун-пес кыскавны, гӧрны, ытшкыны велӧдчыны.
Марпа ачыс велӧдчыштлӧма, зэв тӧлка, вежӧра ань. Тӧдӧ сійӧ велӧдчӧм мортлысь дон. Вывті сылы колӧ челядьыдлӧн велӧдчӧмыс да, сӧмын оз вермы немтор керны. Дзик ӧтнас быдлаӧ, колӧ отсӧг. Гриша вылӧ лачаӧн нин и олӧ. Мукӧд нёль челядьыс посниӧсь на. Этшаник видз-муыд эськӧ эм да, уджалысьтӧгыд тай оз ачыс турун-няньыд во. Медавны нинӧм вылӧ, нажӧвитысь куйлӧ.
Школаысь петӧм бӧрын Гриша тулысбыд, гожӧмбыд видз-му вылын, вӧрын
уджаліс мамыскӧд.Тӧв воис. Гриша мӧвпалӧ нажӧтка йылысь. Воттӧ корӧны, ӧтитор, мӧдтор колӧ ньӧбыштны. Деньга абу. Гриша муніс сапӧг вурысь ордӧ велӧдчыны. Лёка регыд велаліс сапӧгтӧ вурны. Немас нажӧвитысь лои Марпалӧн.
Во кык сідзи олісны, мырсисны Марпа пиыскӧд. Ӧтчыд Гришалӧн велӧдысьыс Марпалы висьталӧ: «Ӧти тӧдса-пӧ корӧ карса общественнӧй лавкаӧ детинаӧс кесъясьысь вылӧ. Сэні, бура кӧ пӧ кутас овны, велалас да прикаш- шикӧдз воас. Онӧ Гришатӧ мӧдӧд, гашкӧ пӧ, кокньыдджык лоӧ овныс дай нажӧвитас унджык».
Гриша зэв нимкодьпырысь мӧдӧдчис карӧ. Марпалы эськӧ, дерт, ӧтнаслы бара зэв сьӧкыд лоӧ овнытӧ да сӧмын сійӧ ас йылысь оз нин тӧждысь, мед эськӧ пиыслӧн олӧмыс кокнялас, мичмас.
Гриша карын веськаліс патераӧ зэв шань йӧз ордӧ. Гришалы карад бара киподулас сюри карандашыд. Бара сылӧн воссис рисуйтчӧм: гортас, лавкаас быд здукӧ рисуйтчӧ. Унаӧн лавкаас вӧлі шензьӧны, шуӧны: «Колӧ пӧ Гришалы велӧдчыны мунны, артмас пӧ картина гижысь». Весиг карса ыджыд школаса рисуйтчыны велӧдысьыс казяліс сылысь кужӧмсӧ, кӧсйыліс велӧдны, туйдӧдны, да кысь бара, кӧсйӧмнас и коли. Гришаӧдз, гӧль коми детинаӧдз, кодлы кутшӧм мог.
Во кык сідз Гриша служитіс лавкаын. Аддзӧ, рисуйтчӧмӧн водзӧ мунны некытчӧ, некод оз пыдди пукты сэтшӧм кужӧмсӧ сылысь. Сэсся сійӧ босьтчис нигаяс бердӧ. Тӧдмасяліс гырысь школаын велӧдчысьяскӧд. Чорыда ёна босьтіс дум водзӧ велӧдчыны мунны. Сэки ӧд эз ӧнія кадыд вӧв. Колӧм серти он вӧлі пыр гырысьджык школаясад гӧлиник мортыд, да нӧшта арлыдыд кӧ ыджыд нин. Сэки гӧль челядьлы гырысь школа ӧдзӧсъясыд топыда пӧдсаӧсь вӧліны.
Марпалы Гришасянь воӧма гижӧд. Гижӧ сійӧ мамыслы: «Кӧсъя-пӧ Мӧскуаӧ велӧдчыны мунны, пельшӧрскӧй школаӧ, мукӧдлаӧ пӧ некытчӧ оз босьтны арлыдла». Оз тшӧкты шогсьыны мамсӧ: «Дерт, эськӧ сьӧкыд тэныд овнытӧ лоӧ да, мӧдысь, менам мортӧ воӧм бӧрын, лӧсьыда овмӧдчам». Зэв ёна мамсӧ такӧдӧ.
Марпалы зэв шог лои: «Гришаыд вель ёна нин вӧлі отсалӧ сылы. Ӧні мунас да бара лоӧ вынысь вывті уджавны. Вот мынтӧмныд ӧд пикӧ воан».
Весиг ӧти морт тӧдса костысь ошкыштысь, ыззьӧдлысь Гришаӧс эз вӧв, быдӧн дивитісны, вӧйписны: мамсӧ пӧ эновтӧ, оз тӧждысь посни чой-вокыс понда, сӧмын ас вӧснаыс олӧ. Некод оз гӧгӧрво Гричилысь югыдлань писькӧдчӧмсӧ.
Марпа ӧтнас аслас шогнас кольӧ. Нёль во ӧд, нёль во ковмас виччысьны, лун и вой пессьыны, нывбаба уджсӧ, мужик уджсӧ бертны. Полӧ, коньӧр, вотъястӧ мынтыны вермытӧмысь, мед пӧ эськӧ оз жӧ ло мӧстӧ, вӧвтӧ вузавны. Мӧскыс - вӧлыс сылӧн олан гажыс нин и эм да. Код тӧдас, гашкӧ, эськӧ збыль лои лэччысьны мӧссьыд, да буретш таляліс революцияыд. Вӧтъяссьыд, унаторйысь сэки гӧль крестянаӧс мездісны, кокньӧдісны: личмуні Марпа, весиг мукӧд челядьсӧ ысталіс школаӧ, мед пӧ оз жӧ нин кольны пемыдӧсь, йӧйӧсь.
Куим во Марпа виччысис Гришалысь велӧдчӧм помалӧм. Мӧвпалӧ: регыд помасяс велӧдчӧм, локтас пельшӧрӧ, вӧлись сэки лолыштас, шойччӧдас.
Ӧтчыд воис гижӧд Гришасянь. Гортӧ локтӧм пыдди мунӧ война вылӧ. Гижсьӧма Гӧрд Армияӧ. Война помасьӧм бӧрын пӧ локта нин гортӧ. Мамлысь
прӧшша корӧ, быд ног сьӧлӧм сетӧ. Посни чой-вокӧс велӧдӧ: «Локта пӧ да водзӧ ставнысӧ велӧда».
Бара Марпалы синванас лои мыськавны гижӧдсӧ пиыслысь. Марпалӧн олӧмыс лои арся пемыд войын югыд кодзув бӧрся вӧтчӧм кодь. Югыд кодзув матысмылас нин сы дінӧдз, сэсся вошӧ да бара.
Куим во чӧж Марпа мыссис синваӧн. Сылӧн югыд кодзувыс воши. Куим во нин эз волы некутшӧм юӧр писянь - дерт нин абу ловъя ӧні. Нинӧм нин виччысьны сійӧс, весьшӧрӧ асьтӧ ылӧдлыны, надейтчыны. Дзикӧдз Марпалӧн синъясыс пемдісны. Пӧрысьмӧ, 70 арӧса пӧч кодь лои. Ӧні эськӧ отсасьысьяс и эмӧсь нин да, шогыд тай чорыд, коньӧрӧс пыдзыртіс.
Ӧтчыд Марпалы вайисны письмӧ. Лыддьысьны эськӧ ачыс и кужӧ да, синмыс оз нин аддзьы.
Кодсянь бара эма, - шуӧ. - Вайӧ, челядь, лыддьӧ!
Вӧлӧма Гришасяньыс. Марпа нимкодьысла тайкӧ йӧймас. Гижӧ зэв ылысянь, Сибырсянь. Мӧд во нин велӧдчӧ медыджыд школаас, университетын, докторӧ. Велӧдчӧ тшӧтш картинаяс гижны. Вольысь сылӧн ичӧтдырса рисуйтчӧмыд инӧ кутіс воны. Мамсӧ тшӧктӧ виччысьны, оз тшӧкты бӧрдны, асьсӧ тшӧктӧ видзны. Регыд нин пӧ тэнад шоглы, сьӧкыда олӧмлы пом воас. Унатор на гижӧ. Марпа бара ловзис, бара сылы мыччысис югыд кодзувыс, - со, со дзик нин матын, регыд нин кинас судзас.
Татшӧм сьӧкыд вӧлі войдӧр быд коми челядьлы гырысь школаясын велӧдчыны. Сё пытшкысь вӧлі тадзи ӧти морт веськалас.
Босьтӧма: «Куим висьт велӧдчӧм йӧз йылысь». Коми нига лэдзанін. 1923 во.
Агния Суханова
Звезда. - 2010. - № 6-7. - 22 января
