Перейти к разделу.

 

Мойдысьяс

 

Габов Алексей Афанасьевич (Опонь Öлексей) — Висер (Богородскӧй) с/с, Типӧ (Троицк) сикт. (Сборникын мойдъяс №№ 17, 18, 19,20). 57 арӧса, колхозник, неграмотнӧй, инвалид, семейнӧй. Во сизим кымын ветлӧма салдатын, действительнӧй служба вылын да война вылын. Салдатын служитігӧн и велӧдлӧма унджык мойдсӧ. Волшебнӧй мойдъяс некымынӧс тӧдлывлӧма салдатӧдз на. Мойдӧ томысянь.
Кыдз мойдысь Габов нималӧ Висер вож кузяла. Сійӧс тӧдӧны быд сиктын и юасигӧн индӧны сы вылӧ уна верст сайсянь. Тайӧ нималӧмыс сылӧн заслу­женнӧй. А. Габов — мастер мойдысь, коді выделяйтчӧ рядӧвӧй мойдысьяс пӧвстын репертуар озырлуннас, аслас творческӧй сямлуннас и, главнӧйыс,— мастерскӧй, артистическӧй исполнениенас. Репертуар сылӧн збыльысь зэв ыджыд. Лыдсӧ сійӧ оз висьтав и оз лыддьӧдлы нимъяснас, но кутшӧм тема вылӧ он кор висьтавны, быд вылӧ аддзысьӧ сылӧн ёнджыка либӧ этшаджыка соответствуйтан мойд, кодӧс сійӧ заводитӧ висьтавны пырысь-пыр, водзвыв думайттӧг. Ас йывсьыс шуӧ сійӧ, менам пӧ мойдыд тшӧттӧм, кӧть пӧ куим во ку­тан гижны, пыр пӧ сюрӧ выль. Но, сылысь пырся шмонитӧмсӧ тӧдӧмӧн, тайӧ кывъяссӧ колӧ артавны, дерт, явӧ содтӧмӧн, гиперболизацияӧн, мый вылӧ сійӧ зэв сяммӧ. А Збыльысьсӧ сійӧ тӧдӧ некымын дас мойд (абу этша), кодъяс бура закрепитчӧмаӧсь сылӧн паметьӧ. На пӧвстын эмӧсь сэтшӧмъяс, кодъясӧс мойд­ны тырмӧ некымын час дорвыв.
Сылӧн репертуар не сӧмын ыджыд, но и зэв разнообразнӧй. Сійӧ тӧдӧ волшебнӧй мойдъяс («Иван купеческӧй сын», «Василий крестьянскӧй сын»), но- веллистическӧй либӧ бытӧвӧй мойдъяс («Дӧва пи, господин Иван Сарапанчи­ков», «Порсь велӧдысь») и дженьыдик анекдот-мойдъяс («Нӧбасьысь саломщик» и уна мукӧд антипоповскӧй, кызвыннас непристойнӧй, нецензурнӧй мойдъяс). Сійӧ «мойдӧ» тшӧтш и «збыльторъяс», аслас олӧмысь разнӧй случайяс («Ош кыйӧм», «Денщикалӧм», «Тувсалӧм», «Пывсянын повзьылӧм» и с. в.). Тайӧ рассказъясыс, колӧ шуны, аслас художественность боксянь, занимательность боксянь оз уступайтны традиционнӧй мойдъяслы. Сідзӧн, сійӧ тӧдӧ быдсяма­пӧлӧс мойдъяс. Ачыс шуӧ: «Ме пӧ верма мойдны — синваыд петас, и верма мойдны — серамыд петас».
Век жӧ оз став мойдъяс сылӧн артмыны ӧткодь бура, ӧткодь художествен­нӧя. Габов — абу эпик, кӧть и мойдӧ волшебнӧй, багатырскӧй мойдъяс. Абу случайнӧй, мый багатырскӧй мойдъяс пиысь сійӧ радейтӧ висьтавны «Госпо­дин Иван Сарапанчиков», коді збыль вылассӧ пародия багатырскӧй мойдъяс
вылӧ. Габов — абу и волшебнӧй мойдъяс мойдысь. Традиционнӧй сказочнӧй стилистика сійӧ, позьӧ шуны, оз тӧд, чудеснӧй превращениеяс да сюжетлӧн сложнӧй перипетияяс сійӧс оз интересуйтны (волшебнӧй мойдъясын сюжетсӧ сійӧ сетӧ сокращённӧя). Серьёзнӧй, торъя нин эпическӧй повествование ньӧти оз мун сылы. Природа сертиыс сійӧ весел, гажа морт, юморист, и сылӧн мойдъяс висьтавсьӧны медводз гажа занимательность ради. Габов — новеллистическӧй мойдъяслӧн мастер. Сӧмын новеллистическӧй мойдын либӧ анекдотын сылӧн мастерствоыс петкӧдчӧ став выннас.
Волшебнӧй мойдъяс сійӧ исполнениеын, дерт, оз жӧ позь лыддьыны омӧльясӧн. Но волшебнӧй мойдъяслы характернӧй обрядноетьыс (трехчленность, троичность действия), характернӧй традиционнӧй стилистикаыс сылӧн вошӧ, расилывайтчӧ мойдӧмын уна посни подробностьясын, психологизацияын, паськыд описаниеясын да отступлениеясын. Упорыс сійӧ мойдӧмын вӧчсьӧ оз повествование вылӧ, оз сюжетнӧй развитие вылӧ, быдпӧлӧс волшебнӧй пре- вращениеяснас да сложнӧй переплетениенас, а персонажъяслысь поступокъяс, налысь образъяс реалистическӧя осмысливайтӧм вылӧ. Фантастикаыс сійӧ мойдын пӧрӧ мувывса реальнӧй торйӧ. Гӧгӧрвоана, мый бурджыка, художест- веннӧйджыка сылӧн должен артмыны буретш реалистическӧй, бытӧвӧй, но­веллистическӧй мойд.
Медся радейтана герой сылӧн — сиктса зон, бӧрынджык салдат, кодӧс ставыс лыддьӧны йӧй нисьӧ прӧсужӧн и кодлӧн поступокъясыс, действиеясыс збыль кажитчӧны йӧй кодьӧн мойд кузялаыс. А збыльысьсӧ сійӧ абу йӧй и вӧчӧ медся сюся, тӧлкӧн, кыдз тыдовтчӧ бӧрвылас, помас. И вот тайӧ контраст вылас, персонажъяслӧн действиеяс да кывзысьяслӧн переживаниеяс костын лӧсявтӧм вылас стрӧитчӧны сылӧн медся бур мойдъясыс («Порсь велӧдысь», «Дӧва пи», видзӧд на бердӧ примечаниеяс). Найӧ дзоньнас тэчсьӧны некымын комичнӧй сценкаысь, кӧні эм диалог да персонажъяслӧн мӧвпъяс, переживаниеяс. Дей­ствиеыс збыльысьсӧ зэв этша, но сійӧс детализируйтӧма, сійӧ динамическӧй. Комическӧй ситуацияясын сійӧ сетӧ вӧля аслас юморлы, пронинлы и унаысь — сатиралы, медсясӧ, дерт, царьяслысь, царевнаяслысь, попъяслысь образъяс петкӧдлӧмын.
Аслыспӧлӧс стилькӧд йитӧдын словеснӧй оформлениеыс мойдъяслӧн зэв свободнӧй. Кывъяс оз кӧртасьны крепыда определённӧй порядокӧн, кыдз тре­буйтчӧ действиелӧн мунӧмысь, а располагайтчӧны свободнӧя, торъя нин мӧвпъяс, психологическӧй характеристикаяс сетігӧн. Сійӧ зэв многословнӧй, ӧти и сійӧ жӧ мӧвпсӧ висьталӧ унаног, повторяйтчӧ, употребляйтӧ уна роч кыв. Тради­ционнӧй формулаяс сылӧн зэв этша. Некымынысь паныдасьлӧ: «тэнад сабля, менам юр» да «мен регыд висьтавны» и сӧмын. «Колӧкӧ вӧч, колӧкӧ эн»— фраза, кодӧс сійӧ унджыкысь повторяйтлӧ, аслас думайтӧм, пустӧй и арталӧма сӧмын серам петкӧдлӧм вылӧ. Позьӧ шуны, мый стиль сертиыс сійӧ ёнджыка рассказчик, а абу сказочник. Тайӧ подтверждайтчӧ тшӧтш и сійӧн, мый мойдъяскӧд орччӧн сылӧн «мойдсьӧны» збыльторъяс йылысь висьтъяс («Ош кыйӧм», «Пыв­сянын повзьылӧм» и мукӧд).
Висерсаяс пӧвстын Габов йылысь паськалӧма мнение, мый сійӧ ачыс лӧсьӧд­лӧ мойдъяссӧ. Но миянлы висьталӧм мойдъяс лыдын выль сюжетъяс эз сюрны. Найӧ ставныс матын сулалӧны либӧ дзик совпадайтӧны роч сюжетъяскӧд
(«Порсь велӧдысь» мойдысь ӧприч, кӧні эмӧсь лишнӧй, паныдасьлытӧм эпи­зодъяс: порсьясӧс велӧдӧм да порсьяслысь парад петкӧдлӧм). Тшӧкыдджыка мойдлӧм вӧсна найӧ бура закрепитчӧмаӧсь, и сылы оз ков казьтывны водзвыв; та вӧсна, тыдалӧ, и кажитчӧ, мый сійӧ ачыс лӧсьӧдлӧ мойдъяс. И век жӧ висерса­яс мнениеын эм правда. Габов не сӧмын исполнитель, но и творец. Творчествоыс сылӧн сӧмын этшаджык выражайтчӧ сюжетъяс вежлалӧмыс выль сочетаниеяс лӧсьӧдлӧмын (кыдз вӧчӧ, например, Мишарин Филипп), а ёнджыка самӧй мойдӧмас, исполняйтӧмас, мойдлӧн словеснӧй оформлениеас. Быдысьӧн сійӧ вежсьӧ, кызвыннас выль лоӧ. Мӧд ног оз и вермы лоны, сы вӧсна мый сійӧ сетӧ психологическӧй характеристикаяс, описаниеяс, кодъясӧс повторитны кывйысь кывйӧ, дерт, сьӧкыд, позьтӧм. Сӧмын ӧти случайын, «Василей крестьянскӧй сын» мойдын сійӧ вежис миян син водзын сюжетлысь традиционнӧй концовка- сӧ, эз пуксьӧд геройӧс царскӧй трон вылӧ, кыдз век мойдсьыліс сійӧ, и тайӧ вежӧмсӧ сылысь одобритісны став кывзысьяс; тайӧ висьталӧ, мый Габов сяммӧ и сюжетъяс вежлавны, лӧсьӧдавны. Но медся ёна проявляйтчӧ сылӧн твор­чествоыс исполняйтӧмас.
Сійӧ мойдӧ ыджыд мастерствоӧн, артистическӧя. Сёрнитӧ сійӧ зэв тэрыба, кывпомъяссӧ ньылалӧмӧн, сёрниыс абу яснӧй (та вӧсна сылысь зэв сьӧкыд гижны и гижигӧн уна колялӧ), но кывзыны сылысь мойдӧм — истиннӧй удо­вольствие; гижысьлы колӧ вель ёна крепитчыны, медым не шыбытны перӧсӧ да не сетчыны кывзӧмлы. Габов мойдігас быттьӧ сцена вылын; сійӧ висьталӧ и ӧттшӧтш изображайтӧ висьталанторсӧ, петкӧдлӧ жестъясӧн, мимикаӧн, озыр интонацияӧн, шыяслы гӧлӧснас подражайтӧмӧн. Сійӧ пыр ӧтарӧ вежлалӧ лӧзасӧ, чеччылӧ, бӧр пуксьӧ. Мойдӧ сійӧ зэв ыджыд воодушевлениеӧн, и куш аслас воодушевлениеас невӧляысь увлекайтӧ кывзысьӧс. А кор кывзысь втянитчӧма нин кывзӧмӧ, сэні сійӧс содтӧд увлекайтӧны гажа, комичнӧй оценкаясыс, кӧні мойдысь сетӧ вӧля аслас юморлы да фантазиялы; и кымын пӧсьджыка встре­чайтӧны кывзысьяс, сымын ёнджыка ӧзйӧ мойдысь ачыс, содӧ сылӧн вооду- шевлениеыс, азартыс, сійӧ ӧтчыд и мӧдысь нин повторяйтӧ удачнӧйджык фра­за — штрих, выльпӧв вежыштӧ, содтыштӧ и неыджыд сценка тырмӧ висьтавны 5—10 минута.
Думайтсьӧ, мый медсясӧ артистическӧй мойдӧм радиыс сійӧ пӧльзуйтчӧ сэтшӧм ыджыд успехӧн, нималӧ Висер вож кузяла. Сёрниын тырмытӧмтор вылӧ видзӧдтӧг, велалӧм йӧз сійӧс бура гӧгӧрвоӧны и быдысьӧн кывзӧны ыджыд вниманиеӧн, оръявлытӧм репликаясӧн, сералӧмӧн, тшӧтш участвуйтӧмӧн.
Габов мойдӧ и ӧні на, сылӧн керкаыс унаысь тырлӧ йӧзӧн — кывзысьясӧн, пӧрысьӧн и томӧн. Миян лои гижӧма сылысь вит мойд, кодъясӧс ставсӧ татчӧ печатайтӧма.
Кывзӧма ещӧ нёль-витӧс, кодъясӧс зэв жӧ сулалӧ гижны, но кад тырмы­тӧмла миянлы лоис ӧткажитчыны наысь.

 

 

 

Корткеросская Центральная библиотека им. М.Н. Лебедева. 2014 год.
Республика Коми, Корткеросский район, с. Корткерос, ул. Советская дом 187, lebedevlib@mail,ru
8(82136) 9-24-80. 9-98-16.