Перейти к разделу.
Садьмöм пармалöн сьылысь
Зэв нимкодь сьöлöмлы:
Уджавны чужсьöма
Бур, лöсьыд кадъясö,
Выль олöм доригöн,
Коми йöз садьмигöн.
Виктор Алексеевич Савин (1888—1943). Коми йöзлöн талантливöй пилы 1988 вося ноябрь 21-öд лунö тыри 100 во, тайö восö литературнöй общественность, быд культурнöй морт лыддис Нёбдiнса Витторлöн воöн, сы вöсна мый ciйö вöлi коми сöветскöй литературалы медся тöдчана подув пуктысь. В. Савинлöн олöмыс да творчествоыс öти мортлöн пример вылын петкöдлö миянлы, кыдзи сiйö пырöдчис выль олöмас. Партийнöй да общественнöй удж нуöдысь, кывбуръяс, пьесаяс, сьыланкывъяс гижысь, пье- саяс пуктысь да ворсысь — коми йöз пöвстысь ыджыд таланта, сюсь вежöра морт, Виктор Савин шедöдiс аслыс бур ним, куслытöм радейтöм чужан мулöн быд пельöсын.
Зэв ёна вöрзьöдö сьöлöмтö Нёбдiнса Витторлöн «Öтчыд овлö» сьыланкывлöн мелодияыс. Республикаса радио быд асыв шыöдчö миян дiнö тайö мелодиянас. Но ёна-ö пыдiсянь пыдди пуктам тайö бур мортсö, уна-ö тöдам сы йылысь?
Небдiнса Виттор нимыс нин висьталö, кöнi сiйö чужлöма Небдiнын, Сыктывкарсянь 84 километра сайын, Эжва катчöс, веськыдладорас. Важöн Нёбдiнса грездъяс тырiслы йöзöн уна вöла-доддяöн. Эжва вожсаяслöн сёрникöд тшöтш кылiсны ижмасаяслöн, рочьяслöн сёрнияс. Додьясысь ректiсны кын пöтка да чери, вый да яй, нянь да зверь куяс. Пермса, устюгса, вяткаса, усть-сысольскса купечьяс вайöмаöсь кöрта кöлуй, чöсмасянторъяс, ситеч помъяс, материя тюкъяс, кöм-паськöм, свинеч-порок, пищалъяс. Ыджыд кык судта керкаяслöн улыс судтаясас воссялöны лавкаяс. Быдлаын öтитор вежöны мöд вылö, донъясьöны. Тадзи Нёбдiнын быд во нуöдсисны ярмаркаяс. Сиктса йöз велавлiсны роч сёрниö, мичмöдiсны оланiнъяссö налöн вöзйöмъяс серти. И öнi на Нёбдiнысь аддзан сэкся кадсянь ыджыд стрöйбаяс, амбар-жытникъяс, кодъясöс кыпöдöмаöсь озыра олысьяс, купечьяс. Нёбдiн сиктын вöлöма некымын грезд, кыдз Вичкодор, Катыд, Яг сикт да мукöд.
Виттор жӧ чужлӧма Трӧшсиктын. Быдмӧма кӧкъямыс чоя-вока котырын, ичӧтсяньыс вильыш зонкаӧн вӧлӧма, Эз кокни вӧв сылӧн челядьдырыс: и курыд, и шома, и кӧдзыд, и кӧмтӧм-пасьтӧм. Эз ӧд весьшӧрӧ «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын» кывбурын поэт бӧрынджык гижлы:
Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын,
Деревняысь петі,
Новлі чорыд сера дӧрӧм,
Визя гач да кӧті.
Муртса cyвтi ас кок йылӧ,
Удж пыр меным вичмис:
Зыбка дорын ӧввӧ сьывны,
Ичӧт кага видзны.
Тайӧ кад йывсьыс поэт тадзи висьталӧ миянлы: «Гӧ- линикпырысь ми олім. Батьӧ нэмсӧ ветліс заводӧ (Богословӧ да мукӧдлаӧ), гашкӧ, туй ветымын кымын. Заводсьыс локтігӧн кӧ вӧлі вайлас тупӧсь джын еджыд нянь, зэв нимкодь миянлы вӧвлі сэтшӧм гӧснеч вылад, сыысь кындзи, вӧлі номсӧдлывлас на батьӧ гырысь крам праздник лунъясӧ. Босьтлас вӧлі вичко дорысь «куим ур» (3 кӧп.) дон кампет, либӧ «сизим ур» (7 кӧп.) дон пре ник...»
А кутшӧм донӧн сиктса зонкалы ковмис шедӧдны ассьыс ичӧтик грамотасӧ! Поэтлӧн батьыс кырымасьліс сӧмын ӧти «А» шыпасӧн, кужис неуна лыддьысьны, мамыс вӧлі дзик пемыд, грамота ньӧти эз тӧдлы, И вот сизим арӧс тыртӧдз на мамыс Витторӧс мӧдӧдіс школаӧ; батьыс жӧ нинӧм вылӧ вӧлӧм оз сет: весьшӧрӧ пӧ лоӧ сӧмын кӧмкот-паськӧм нетшкӧм. Тадзи ciйӧ бӧрынджык аттьӧалӧ мамсӧ «Мамӧлы» кывбурын:
Ачыд тэ пемыд, эн тӧдлы нэмыд
гижӧдлысь сер,
Медводдза питӧ чужтін тэ гидын –
няйтінын, дерт.
Судзсьытӧмпырысь школао пырны
отсалін мем.
Ачыд и нуин, меліа шуин:
«Велӧдчы сэн!»
Нёбдінса земскӧй начальнӧй школаын велӧдчис 4 во. Велӧдӧны школаын вӧлі сӧмын рочӧн, и со кыдзи поэт казьтывлӧ «Тӧвся рыт» кывбурын:
Пеша дорын мамӧ печкӧ,
Батьӧ тюни гындӧ,
Ичӧт вокӧй чачӧн ворсӧ,
Чойӧй сыкӧд зыньгӧ.
Пызан дорын, пемыдінын,
Роч книга ме лыддя.
Зэв дӧсаднӧ гӧгӧрвотӧг:
Ог тӧд, мый и лыддя.
Сы бӧрын помаліс Дереваннӧй сиктын второкласснӧй школа, велӧдчис сэні куим во, век вӧлӧма «первой ученикӧн» (став 13 предметсьыс свидетельство вылын сулалӧма «отлично» (5). Тайӧн и помасис став образованиеыс поэтлӧн, а сэсся заводитчӧ асшӧр олӧм.
Мыйкӧ дыра уджалӧ писарлы отсасьысьон, а сэсся и писарӧн Кулӧмдінын, Саваягын, Щугырын. Ветлӧ батьыскӧд Богословӧ заводо пес керавны, сэсся служитӧ Уралса заводоуправлениеясын. Кор пансис гражданскӧй война, бӧр локтіс Коми муӧ.
Сьӧкыд вӧлі уджыс заводъясын да рудникъясын. Вунӧдлытӧм дойӧн коли том мортлӧн сьӧлӧмӧ озыръясӧн гӧльясӧс быд ногӧн увтыртӧмыс, и аслас кывбуръясын поэт восьтӧ коми йӧзлы налӧн воддза олӧмысь став курыдлунсӧ, чуксалӧ выль югыд олӧмӧ.
...Важсӧ ме казьтыла лӧгысь да скӧрысь.
Сыысь оз шог босьт, ни гажӧй оз быр.
Мед кӧть и вир-яйӧй неуна пӧрысь,
Сьӧлӧмӧй мӧд нэма томлунӧн тыр.
Нимкодьысь ачымӧс шудаӧн лыддя:
Удайтчис ас синмӧн аддзывны мем,
Кыдзи важ сир курыд олӧмыс пыдди —
Пуксис зэв долыд, зэв кыпыд выль нэм.
(«Нэм томмӧдысь кад»)
Виттор вӧлі шӧркодь тушаа, паськыд пельпомъяса, гогрӧс да паськыд чужӧма, зэв серамбана, йӧз дінӧ сибалысь, йӧзӧс ас дінас матыстны кужысь, прӧстӧй да лышкыд сьӧлӧма мортӧн. Ciйӧ воліс Коми мулӧн быд пельӧсӧ, мед тӧдмасьны йӧз олӧмӧн да уджӧн: ветліс вӧр лэдзанінъяс, кылӧдчан уджъяс вылӧ, тӧдмасис первойя колхозъясӧн Сыктыв да Эжва вожъясын. Унаысь ветлывліс ас чужан сиктас. Со кыдзи сійӧ гижӧ, кор аддзӧ чужан сиктлысь вежсьӧмсӧ:
Ассьым сиктӧс ӧдва тӧді.
Быттьӧ ciйiӧ, быттьӧ — мӧд.
Быдӧн шензьыны ме мӧді —
Миян сиктным вӧлі сьод.
Став сьӧломсяньыс Виттор Алексеевич висьталӧ-сьылӧ чужан му йылысь, сылӧн шань мичлун йылысь, коми йӧ
зӧс вердысь-удысь Эжва йылысь. Кодлысь оз вӧрзьӧдны сьӧлӧмсӧ татшӧм югыд, мича да сӧдз серпасъяс:
Гожся войын Эжва юсянь
Кыптӧ еджыд, кӧдзыд ру.
Видзьяс вылӧ лысва усьӧ,
Ланьтӧ, шойччӧ Коми му.
Ру пыр содӧ, кыптӧ вылӧ.
Узьӧ нӧрыс йылын сад.
Кӧнкӧ кылӧ петук сьылӧ...
Воис вой шӧр, вой шӧр кад.
Асыввылын шонді кыптӧ,
Лысва косьмӧ, пышйӧ ру.
Мича Эжва гажа шывгӧ,
Садьмӧ, ловзьӧ Коми му.
(«Ныв шог» поэма)
1925 вося август 12 лунӧ Комиӧ воис медводдза самолёт. Нёбдінса Виттор тайӧ гидросамолётнас лэбзьыліс Вотчаӧ, Межадорӧ, Ыбӧ. Сэки ӧти видзӧдласӧн поэт вермис шымыртны чужан мулысь помтӧм-дортӧм отсӧ, кодӧс ӧткодялӧ морекӧд:
Эг ме аддзыв некор море,
Ог тӧд сылысь сьылан гор.
Зэв пӧ паськыд синьӧй море,
Абу некӧн пом ни дор.
...Меным тӧдса коми море —
Помтӧм-дортӧм паськыд вӧр.
Кыпыд горӧн уджӧ корӧ,
Сійӧ — олан гажлӧн шӧр.
Кыпыд горӧн уджӧ корӧ
Помтӧм-дортӧм паськыд вор,
(«Коми море»)
Уна мича гижӧд колис мйянлы Нёбдінса Виттор. Кытысь найӧ чужисны? Уджалысь йӧзсӧ радейтӧмысь, войвыв вӧр-васӧ пыдди пуктӧмсьыс, бурсӧ быдӧнлы вӧчны зільӧмсьыс! Мырсис-пессис, мед эськӧ шудаӧсь вӧлім ставным ас му вылын, мед эськӧ гораа юргис коми кывным, кодӧн сэтшӧм мичаа позьӧ сёрнитны, гижны, сьывны.
Сьылӧм бӧрын татысь аддзан,
Кутшӧм мича коми кыв;
Коми кывйысь оз ло яндзим;
«Коми йӧзлы — коми кыв».
Но коми кывйыс, Виттор серти, коми мортлы колӧ и асьсӧ дорйӧм могысь. Со кыдзи ciйӧ гижӧ «Суд мунӧ!» кывбурын 1922 воын:
Пыри ӧтчыд суддя ордӧ,
Самӧй волі мунӧ суд.
Суддя сэні лёкысь горзӧ:
Здесь идёт народный суд,
И нельзя вам, подсудимый,
По-зырянски здесь болтать!
Показанья допустимо
Лишь по-русски излагать!..
Сэні босьтіс мено шемӧс:
Мыйсяма но тайӧ суд?
Суддя водзын кывтӧм пемӧс —
Коми морт, дзик пемыд, руд.
Вӧчой, ёртъяс, юра войтыр,
Коми йӧзлы коми суд,
Мед кӧть аддзас пемыд войтыр
Ичӧтика аслыс шуд.
Поэт серавлӧ чужан кыв кедзовтысьяс вылын, кодъяс яндысьӧны сёрнитны рӧднӧй кыв вылын, шусьӧны «рочьясӧн»:
Сыктывкарын уна «роч» -
Тшак моз ӧдйӧ чужӧ.
Этша, этша, зэв нин шоч
Коми кывтӧ кужӧ.
Кык кыв коми, мӧд кык — роч, -
Кывзӧмысь пель сьӧдмӧ:
Кутшӧм гажа эта ночь,
Куда нӧ мне мӧдны?..
(«Кыдъя роч»)
Виктор Алексеевич вӧлі бур батьӧн ыджыд семьяын (Тамара, Авенир, Людмила, Станислав, Аврора, Майя, Инесса — сылӧн челядь). Со кыдзи казьтывлӧ бать йывсьыс Авенир Викторович: «Кыдзи ciйӧ уджавліс-мырсис, пӧсьсӧ кicьтic быд кыв бур, очерк либӧ сьыланкыв вылын, тӧдліс сӧмын ачыс. Me верма содтыны ӧтитор: батьным вӧлі вывті зіль, тэрыб, удж вылӧ сибыд морт. Лунъяснас уджавліс издательствоын, редакцияясын, ветліс обкомо. Ёна мудзліс, дерт, но сылысь мудзӧмсӧ семьяын да, тор- йӧн кӧ ми, поснияс, эг казявлӧй. Локтас удж вывсянь — быдӧнлы сысянь судзсяс мелі кыв: ӧтиос пидзӧс вылас пукӧдас, мӧдкӧд ишмонитыштас...
...Олӧмас зэв простой вӧвлі. Бать вӧлі пасьтасьӧ прӧстӧя, но ладноя, костюмыд сы вылын пыр вӧлі мича, дорӧмыс лым еджыд...»
Нёбдінса Виттор ёна радейтліс Коми му, коми кыв. Ciйӧ и кулӧм бӧрас кӧсйис кывзыны чужан мулысь лов шысӧ:
Муса ёртъяс! Кор ме кула,
Дзебой гажаинӧ:
Гажа нӧрысӧ, сус пу улӧ,
Муса Эжва дінӧ.
(«Водзӧ кежлӧ»)
Бура велӧдчыны, радейтны ас чужан му, уджач йӧзсӧ да ловъя вӧр-васӧ, коді мича и тӧлын и гожӧмын — со мыйӧ велӧдӧ миянӧс Виктор Алексеевич Савин.
В. А. Савинӧс 1937 воын вӧлі мыжтӧг мыжалӧма: быттьӧкӧ пӧ ciйӧ националист да лёк ногӧн гижо Ленин йылысь. Ciйӧc пуксьӧдісны тюрьмаӧ да ceтiсны 5 вося срок кыдзи «народлӧн враглы», «буржуазнӧй надионалистлы». Кувсис сибирса ссылкаӧ туй вылын 1943 воын. Медбӧръя письмӧыс гӧтырыслы да челядьыслы вӧлi гижӧма 1943 вося июль 1 лунӧ. А письмӧсӧ гижӧм бӧрас тӧлысь да дас лун мысти эз ло Нёбдінса Виттор. Ӧнӧдз на некод оз тӧд, кӧнi сійӧ дзебӧма. Пӧшти кызь во чӧж Савинлысь нимсо эз казьтывны печатьын.
Пунегова, Л. А. Посни войтырлы коми литература йылысь. – Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1993. – С. 12-17. – Пер. загл.: Писатели Коми - дошкольникам.
