Перейти к разделу.
Челядьӧс бура тӧдӧмӧн
Быд гижысь медсясӧ сэки нималӧ войтыр повстын, кор ciйӧ кылӧ да петкӧдлӧ кадыслысь лов шысӧ, кор ciйӧ аслас геройяс пыр восьтӧ кадыслы лӧсялана мӧвпъяс-думъяс, ӧттшӧтш олысьяслысь сьӧлӧм русӧ. А босьтны кӧ нин челядьлы гижысь авторӧс, налон нравственно-эстетической идеалыс мед эськӧ век петкӧдчис ясыда, тыдалан визя, ӧтаро-мӧдарӧасьтӧг.
ВЛАДИМИР АРХИПОВИЧ ШИРЯЕВ (1926—1979) коми сӧветскӧй литература туйвизьын петкӧдчис медвойдӧр кыдзи поснияслы, быдмысь-туысь войтырлы гижысь
Чужис Владимир Ширяев Нёбдино сиктын, Кӧрткерӧсскӧй районын, крестьянин семьяын. Шӧр школа помавны сылы эз удайтчы: война кадӧ ciйӧc пуктӧны колхозса бухгалтерӧн, а кор тыри 17 арӧс, босьтӧны Советской Армия радъясӧ, тышкасьӧ врагкӧд Дальневосточнӧй фронт вылын. Сизим воысь дырджык ciйӧ служитӧ пограничнӧй войскаын, кыпӧдӧ ассьыс тӧдӧмлунъяс ас кежысь.
Служба помасьӧм бӧрын локтӧ ас муӧ и пӧшти дас вит во уджалӧ журналистӧн республиканскӧй радиокомитетын; уна йӧзкӧд аддзысьліс писатель, уна пӧлӧс профессияӧн тӧдмасис паськыд Коми мулӧн быд пельӧсын олысь войтырлӧн, Ставыс тайӧ ceтic сылы озыр материал бӧрынджык петӧм книгаяс вылын уджалігӧн: тані и вӧр посёлокын олӧм да удж («Выль посёлокын»), тундраын («Кӧръяс вешйӧны морелань», «Алка да Авка»), сиктын («Суседъяс», «Он вун тэ, Озъю» да мукӧд).
Бӧръя воясӧ В. Ширяев уджаліс «Войвыв кодзув» журналын ответственнӧй редакторӧн.
50-ӧд воясӧ ciйӧ гижӧ первойя кывбуръяс посни войтырлы, лэдзӧ торъя книгаясӧн «Асыв», а бӧрынджык «Шонді чеччӧ, шонді лэччӧ». Но челядьлысь характер, психология тӧдӧм зэв бура петкӧдчис сыӧн гижӧм повестьясын, кодъяс петавлісны ӧти бӧрся мӧд коми да роч кывъяс вылын.
Сылӧн повестьясын олӧны, велӧдчӧны, ворсӧны, уджалӧны челядь, кодъясӧс ми аддзам быд лун ас гӧгӧрсьыным, ывлаысь, гортысь.
Мыйӧн жӧ интереснӧйӧсь тайӧ писательыслӧн повестьясыс?
Дерт, челядьлы, торйӧн нин налы, кодъяс олӧны миян республикаысь лунвылынджык, интереснӧ тӧдны, кыдзи олӧны войвылын, пармаын, тундраын. Налы выльторйӧн лоӧны и тундралӧн помтӧм эрдъяс, и пемыд парма, и вӧр посёлок да вӧр лэдзӧм, и ывла выв, и зверь-пӧтка. А главнӧйыс, дерт, сэні олӧны сэтшӧм жӧ челядь. Кутшӧмӧсь найӧ? Мый вочӧны? Кыдзи ворсӧны да уджалӧны? Мый мӧвпалӧны?
Код йылысь кӧть эз гиж В. Ширяев — дедыскӧд олысь Егор Шахтаров йылысь, либӧ карса детинка Петя Другов йылысь, либӧ кывзысьтӧм Борис Пименов йылысь, сирӧта Римма йылысь, - ставныс найӧ торъялӧны ӧта-мӧдсьыныс, быдӧнлӧн аслас характер. Характернаныс да и модананыс челядь абу ӧткодьӧсь, но ставыс, мый лӧсялӧ сӧмын челядьлы, пыр петкӧдчӧ налӧн олӧм-вылӧмын. Нывкаяс да зонкаяс дружитӧны либӧ лӧгасьӧны, эльтчӧны либӧ дорйысьӧны, пӧръясьӧны либӧ каитчӧны; ворсӧмын, велӧдчӧмын, уджалігӧн - быдлаын тыдовтчӧ челядь сямныс, челядь руныс, челядь видзӧдласныс. И омӧльыс артмӧ кӧсйытӧг, и вӧчӧмыс тӧдлытӧг, и яндысьӧмыс збыль помкатӧг, и полӧмыс виччысьтӧг, и лӧгалӧмныс торъя подувтӧг.
Писатель, коді бура тӧдӧ челядьлысь этшсӧ, уна серпасъясын петкӧдлӧ тайбс том лыддьысьысьлы. Автор быттьӧ ачыс вӧвлӧма татшӧм керӧм-вӧчӧмас да гӧгӧрвоӧ геройсӧ. Сьӧлӧмнас тшӧтш висьӧ геройыс понда.
Со Петя Другов пароход вылын («Выль посёлокын»). Ciйӧ мунӧ дядь ордас каникул коллявны. Бӧръя здукъясас мамыс велӧдӧ, кыдзи мунны да овны. А Петя кӧрыштавлӧ плешсӧ. Сылы абу лӧсьыд, весиг яндзим, ӧд орччӧн сулалӧ сы арлыда жӧ нывка, мунӧ кытчӧкӧ ӧтнас. «...Вӧлі кӧ Петя ичӧт — мӧд делӧ! А ӧд регыд тырас дас куим арӧс». Зэв лӧсьыд, эскана серпас. А со Петя выль тӧдсаяскӧд - другъяскӧд (Гришкакӧд да Сергейкӧд) мӧдӧдчис чери кыйны Чӧртас ю кузя.
«...Змей моз чуклясьысь вӧрса ю пыртіс: вуграсьны мунысьясӧс сук пармаӧ. Кодарӧ он видзӧдлы, быдлаын вӧр. Петя пукалӧ Сергейкӧд орччӧн да, кыв ни джын шутӧг, ки пыдӧсъяснас швачӧдӧ чужӧм вылӧ горша сатшкысьысь номъясӧс. Ачыс мӧвпалӧ сы йылысь, мыйла сетӧмаӧсь Чӧртаслы татшӧм нимсӧ. Медбӧрын ciйӧ юаліс та йылысь Гришалысь.
Мыйла тадзи нимтӧны? - синкымъяссӧ лэптіс мый вынысь пелыснас курасьысь Гриша, сэсся нюммуніс: - Код тӧдас. Гашкӧ, асьныс чӧртъясыс коркӧ татчӧ туйсӧ писькӧдлӧмаӧсь, коми вӧралысьыд ӧд войдӧр быдторйӧ веритліс: удачнӧй кӧ кыйсьӧм — енмӧс аттьӧавлісны, оз шед немтор — чӧртӧс мыжавлісны. Дерт, кӧнкӧ, кутшӧмкӧ кыйсьысь-неудачник и сетіс Чӧртаслы татшӧм нимсӧ, - сэсся ӧти здук кежлӧ ланьтлӧм бӧрын сійӧ водзӧ мӧдіс висьтавны: - А тайӧ юыдлы бурджык нимсӧ он и куж думыштны.
Аддзанныд, кыдзи чукльӧдлӧ, быттьӧкӧ кольмӧма. Кык час нин пелысӧн гутшкам, а посёлокӧдз веськыда километрысь унджык оз ло. Ӧні, кос гожӧмын, Чӧртас абу тувсовъя кодь вильыш, векньыдик да ляпкыдик бӧрӧздаӧ пӧрӧма. Чӧртас, кыдз нарошнӧ, быд чукыльтігӧн векнялӧ пыр ёнджыка. Мерайтны кӧ, ваыс вит метраысь паськыд- джык оз ло. Пыр гежӧдджыка мӧдісны паныдасьлыны юбердса видзторъяс, сук вӧр топӧдчис вадорӧдз. Волісны нин сэтшӧм местаяс, кӧні ӧтар-мӧдар берегын быдмысь козъяс ӧтлаӧдӧмаӧсь ассьыныс туганъяссӧ, быттьӧкӧ сывйыштчӧмаӧсь дыр аддзысьлытӧм другъяс. Тайо веж коридоръясас, кытчӧ и лун шӧрся шонділы сьӧкыд писькӧдчынысӧ, ыркыд.
Матысса козйысь лэбзис кутшӧмкӧ лэбач, тювкнитіс водзӧ да пуксис косьмӧм лапъяса пуӧ. Кырсьӧ гыжъяснас шашаритчӧмӧн, ciйӧ мӧдіс мый вынсьыс таркӧдны пуӧ.
- Сизь, - чатӧртчис Сергей. - Аддзан, кыдзи сійӧ пучӧйяссӧ корсьӧ.
-
Гриша, лыйй! - шуис Петя.
-
Оз позь, - юрсӧ пыркнитіс Гриша. - Сизьыд лектор оз вӧч. Пучӧйяс портитӧны пуяссӧ, a ciйӧ корсялӧ найӧс.
Кымын водзӧ катісны Чӧртас кузя, сымын интереснӧйджык кажитчис Петялы. Ӧтилаын эжӧр пытшкысь чепӧсйис утка да, бордъяснас тэрыба шенасигтыр, пырнс вӧр пытшкӧ.
- Жыдач, - сы вылӧ видзӧдліс Гриша. - Кӧнкӧ, буракӧ, тані быдтысьӧ.
-
Сёйӧны ciйӧc? - юаліс Петя.
-
Сёйӧны, - шуис Гриша. - Но ӧні ciйӧ быдтысьӧ, и лыйны оз позь.
Чӧртас ю петic коз вӧр пытшкысь. Веськыдвылын тыдовтчис мича керӧс. Керӧс бокын сярвидзисны турунвиж ковтаа да еджыд юбкаа кыдзьяс. Чӧртас дорӧ лэччысь норыс вӧлі зэв гажа».
Тадзи каникулъяс дырйи карса детинка тӧдмасьӧ ыджыдджык «рӧдинаӧн», кутшӧм страшнӧйӧн вермас лоны вӧрын пӧжар кос поводдя дырйи, ачыс кусӧдчӧ гырысьяскӧд, аддзӧ, кутшӧм повтӧм зонкаӧн вӧлома Борис - кывзысьтӧм, ёртъяссьыс ӧтдортчысь детинка.
В. Ширяев тӧдмӧдӧ миянӧс не сӧмын геройяскӧд-челядькӧд, кодъяс пырӧдчӧны олӧмас верстьӧяскӧд-гырысьяскӧд ӧттшӧтш. Тайӧ быдмысь войтырыс асьныс тэчӧны асшӧр олӧм. Найӧ пырӧдчӧны олӧмас и сэк, кор могмӧдӧны челядьлы лӧсялана могъяс, асланыс проблемаясысь петан туй корсьӧны. Челядьлӧн лоӧмторъясыс быть вӧрзьӧдӧны быдӧнӧс, лоӧны верстьӧяслӧн да челядьлӧн отвывъяторйӧн. Частӧ писатель петкӧдлӧ сідз шусяна «сьӧкыд» детинкаӧс. И зільӧ пыдіа видлавны, мыйын жӧ помкаыс, гӧгорвоны ичӧт мортлысь мӧвпъяссӧ, ас думнас олӧмсӧ. Ciйӧ оз омӧльт, оз дойд татшӧм детинкасӧ, а висьталӧ, мый «сьӧкыд» детинкаыс сэтшӧм жӧ морт, коло сӧмын гӧгӧрвоны сійӧс, петкӧдны веськыд туй вылӧ.
Повестьясыс восьтӧны быдмысь-туысь войтыр олӧмысь уна рӧмъяс-тшупӧдъяс. На лыдын — семья. Семьяын ӧд подулыс водзӧ лоысь гражданинлӧн. Сэтӧн ӧд, олӧмаджык йӧзлӧн оласног серти артмӧ нравственнӧй видзӧдласыс, удж дінӧ, общество дінӧ видзӧдлас. Верстьо геройясыс петкӧдчӧны быд лунъя уджын. Ми ог аддзӧй найӧс помся велӧдысь-индалысьясӧн, но буретш найо и отсалӧны гӧ- гӧрвоны челядьлы олӧмас медколанаторсӧ, медвеськыдсӧ. Гижысьлӧн том геройясыс йитчӧмаӧсь ыджыд мирыскӧд уна ногӧн. В. Ширяев эскӧдӧ лыддьысьысьӧс, мый тайӧ йитӧдъясыс колӧны, ӧд орӧ кӧ весиг ӧти йитӧд пом, тайӧ нин тӧдчӧ быдмысь мортлӧн водзӧ олӧмыс вылӧ. Ciйӧ радейтӧ петкӧдлыны ассьыс геройяссӧ ciдз, кор налы аслыныс колӧ бӧрйыны оласног, бӧрйыны кодарӧ сувтны. И веськыд туйсӧ бӧрйыны отсалӧ ciйӧ, мый быд том ёртлӧн эм нин кутшӧмкӧ кутӧд, олӧмас бурджыка овны кӧсйӧм. Бӧрйыны веськыд туйсӧ тшӧкыда отсалӧ и вӧчӧмторйыс тшӧтшъяясныслӧн, кодъяс сьӧлӧмнаныс кылӧны шогсӧ и гажсӧ ас гӧгӧрсаяслысь.
Гижысьлӧн повестьясыс велӧдӧны тышкасьны лёкыскӧд, дорйыны правда, лоны веськыдӧн да повтӧмӧн, эскыны ӧтувъя делӧлы. Челядь гӧгӧрвоӧны, мый абу кокни аддзыны, казявны лёксӧ, коді мудера дзебсясьӧ, и тайӧ гӧгӧрвоӧмыс отсалӧ налы ещӧ на вылӧ донъявны веськыдлун. Ӧд ичӧт морт сьӧлӧмын век олӧ тайӧ эскӧмыс, и кымын ёна отсалӧ произведениеыс сӧвмыны тайӧ чувствоыслы, сымын вылынджык доныс сылӧн.
«Кӧръяс вешйӧны морелань» ичӧтик повестьын «сьӧкыд» детинкаяс абуӧсь нин. Миян водзын тундра, кор видзысьяс. Писатель поэтическӧя серпасалӧ ывла выв, кӧр видзысьяслысь олӧмсӧ да уджсӧ. Ciйӧ оз кокньӧд кӧр видзысьяслысь оломсӧ, а зільӧ петкӧдлыны, мый и танi эм аслыспӧлӧс мичлун. Вася да Миша Валей нимкодьпырысь ветлӧдлӧны коръясӧн, и кыньпиянӧс кӧсйӧны видзны. А сы йылысь, мый тундраын колӧ кужӧмӧн овны, колӧ тӧдны ciйӧc, тӧдмалам зоотехник Василиса Антоновналӧн Мишакӧд тундраӧ вошлӧмысь. Тайӧ серпассӧ автор гижӧма зэв ёся, мӧрччана. Зэв бура петкӧдлӧма повестяс коми да ненецъяс костын дружба.
А кутшӧм радейтӧмӧн петкӧдлӧма кӧръясӧс, кодъяс сетӧны мортлы сы мында бур...
Владимир Архипович Ширяевлы трудӧвӧй воспитание тема вылӧ челядьлы гижӧм висьтъясысь да повестьясысь сетӧма Коми комсомол лауреатлысь почётнӧй ним, а таысь кындзи, Коми АССР-са культураын заслуженнӧй уджалысь ним.
Со ӧткымын ывлавывеа петкӧдчӧм, сиктса да челядь олӧмысь серпас.
Пунегова, Л. А. Пособие войтырлы коми литература йылысь. – Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 1993. – С. 143-147. – Пер. загл.: Писатели Коми – дошкольникам.
