Перейти к разделу.

 

Агния Сухановалы – 115 во

Историческöй очерк
ДАНЫЦИКОВЪЯС


1812 ВО. Пöддельнöйса Трöича вич­коö висьтасьны да даръясьны локтiсны и Першинсксянь Даньщиковъяс. Першинскын (öнi Вомын сиктлöн катыд пом. - А.П.) олö Даньщиковъяслöн кык котыр-овмöс. Отиыс - 52 арöса Поли­карп Иванович да 47 арöса Дарья Ива­новна Даньщиковъяслöн. Мöдыс - Иван Даньщиковлöн гöтыр, 58 арöса дöва Парасковья Аверкиевналöн, сылöн пия- ныс - 24 арöса Спиридон да 19 арöса Афанасий, Спиридонлöн гöтырыс - 23 арöса Меланья Григорьевна. Танi жö олöны: 44 арöса Наталья Никитична - Степан Даньщиковлöн гöтырыс, пияныс - 9 арöса Филимон, 8 арöса Сергей, нывъясыс - 17 арöса Татьяна да 14 арöса Аксинья. И нöшта танi жö олö 37 арöса Фекла Дарионовна - Епим Даньщиков­лöн гöтырыс. Кöнi ачыс Епимыс - абу пасйöма. Вермас лоны, ополчениеын, тышкасьö французъяскöд.
1834 ВО. Кöкъямысöд ревизия. Першинскын олö Даньщиковъяслöн нёль котыр нин. Öтиыс - Ипполит Иванович Даньщиковлöн. Ачыс абу нин ловъя, кувсьöма 1829 воö. Кувтöдзыс на Ип­полит Даньщиков овмöдöма ас ордас Пётр Павлович Каневöс. Oнi сылы 37 арöс, гöтырыс - 34 арöса Матрена, пия­ныс - 16 арöса Степан, 14 арöса Никита, арöса Максим, 3 арöса Василий да öти тöлысся Педöр. Мöдыс - 45 арöса Спиридон Иванович Даньщиковлöн, гöтырыс - 44 арöса Меланья, нывъясыс12 арöса Анна да 10 арöса Марья. Танi жö олö Спиридонлöн вокыс - 40 арöса Афанасий Иванович Даньщиков, сылöн пиыс - 9 арöса Алексей (Агния­лöн пöльыс. - А.П.) да 2 арöса Марина. Коймöдыс - 33 арöса Иван Степанович Даньидйковлöн. Танi жö олöны Иванлöн вокыс - 30 арöса Филипп Степанович, племянникыс - 33 арöса Яков Галакти­онович, Яковлöн гöтырыс - 33 арöса Анна, налöн пияныс - 10 арöса Леонтий, арöса Никита да нылыс - 2 арöса Сте­панида, Филипп Степановичлöн гöтырыс - 36 арöса Пелагея. Нёльöдыс - 44 арöса Егор Яковлевич Даньщиковлöн гöтырыс - 42 арöса Пелагея.
Спиридон Иванович Даньщиков - рöдвуж пöвстас нималана морт. Сiйö мельник. 1830 вося сентябрь 14 лунö купчöй крепость серти сiйö 200 шай- тысь ньöбöма Рен-Нёбъю вылысь Ми­хаил Филипьевич Исаковлысь мельни- часö. Казьтыштам: мельничасö Рен- Нёбъю вылын лэптывлöма 18 нэм пом- ланьын нин Важкуръяысь Федот Ми­шарин, 1814 воын мельничасö сiйö ву- залöма Михаил Филипьевич Исаковлы. Пиля Микулай пöрысьмис. Пöрысьмис да киссян выйöдз воис и мельничаыс. Пöрысь морт ачыс дзоньтавны мель­ничасö эз нин вермы, а Иван пиыс вöлi ичöт на.
Иван Михайлович Исаков верстяммöм бöрас Спиридон Даныциковлысь мельничасö корис сетны бöр. Бöр пö мынта и 200 шайтсö. 1835 вося сен­тябрь 30 лунö гижлiс весиг cap Нико­лай Первый ним вылö норасьöм. Но сы вöсна, мый мельничасö Даньщиков ньöбöма закон торктöг, купчöй-крепостьöн, Исаков Иванлысь корöмсö эз могмöдны. 1883 воö тайö мельничаыс А.А. Даньщиковлöн нин, Дарья Мак­симовна ним вылö (Агниялöн мамыс. - А.П.) гижöма.
1850 ВО. Мунö öкмысöд ревизия. Першинскын Афанасий Иванович Даньщиковлöн керка-овмöсыс 29 номер улын. Ачыс кувсьöма 56 арöсöн 1847 воö. Кöзяиналö 25 арöса Алексей Афана­сьевич Даньщиков, Андрей пиыслы (лоас Агниялöн айöн. - А.П.) сэки 2 арöс. Танi жö олö Афанасий Ивано- вичлöн мöд пиыс - 18 арöса Михаил.
1874 ВОÖ Алексей Афанасьевич Даньщиковлöн овмöсыс 56 номер улын. Сылы 48 арöс, гöтырыслы, Татья­на Ивановналы, 45 арöс, пияныс - 25 арöса Андрей, 21 арöса Иван, 13 арöса Василей, 10 арöса Матвей, нывъясыс - 15 арöса Аксинья, 8 арöса Елена, 5 арö­са Пелагея да 2 арöса Евдокия. Анд­рей Алексеевичлöн готырыс - 25 арбöса Дарья Максимовна. Нывъяс - 2 арö­са Ирина, öти арбöа Марья. Андрей Алексеевич му вöдитöмкöд тшöтш вузасьö, ньöбалö вöралысьяслысь прöмыс, ветлывлö ярмангаяс вылö Кулöмдiнö, Нёбдiнö, Усть-Сысольскö, Усть-Вымö..

Агния чужöм да ичöтдырся кад

1884 ВОСЯ январь 15 лун (ставыс документ серти. - А.П.). Першинскöй грездысь Пöддельнöйланьö кайö вöла. Кöрöба доддьын том гозъя. Нывба- балöн моздорас шоныда гартöм ыджыд тубрас. Сы дорö ыж ку пась пытшкö топöдчöма 12 арöса нывка. Додь нырас - киясас вöжжияса, ньöр-летороса мужичöй. Нёль лун сайын Максим Да­рья вайис витöд нылöс. Öнi кайöны Трöича вичкоö пыртчыны. Вежанявны кутас Ирина нылыс. Нимсö пуктас поп Пётр Распутин.
Пöддельнöйса Трöича вичколöн 1884 вося метрической книгаысь: “Имя ро­дившейся Агния, рождения 11 января, крещения 15 января. Родители д. Пер- шинской крестьянин Андрей Алексеев Даньщиков и законная жена его Дарья Максимовна. Воспреемник: родная их дочь - девица Ирина Андреева Даньщикова". (РК-са Нац. архив, 254 ф.).

***

Кыдзи нин лои пасйöма, видз-му вöдитöмкöд тшöтш Андрей Даньщиков вузасис, ньöбалiс прöмыс. Дарья Мак­симовна кöзяйкаалiс мельничаын - изöдчис. Та вöсна Агнияöс пырджык видзисны гырысьджык чойясыс: Поли­на, Ирина, Ыджыд да Ичöт Марья. Дань­щиков гозъя пыртчигас шуисны жö, мый налöн Марьяыс эм нин. Но поп шуис, мый и сiйö нылыс чужис вежа Марья лунö. Со кык Марья котырас и лои. Уна котырын тадзи вöлi. Нывбаба кö верöстöг чужтылiс - кагалы нимсö медлёксö пуктывлiсны. Сiдз, Гришинскысь Иван Паладь Моторин пилы поп Пуд ним пуктылiс.
АГНИЯЛÖН ичöтдырся кадас быдторйыс олöмас вöвлöма. 1887 вося июнь. Еджыдöдз доналöм шондi водз асывсяньыс пöжö, сьöктöдö лов. Нёль арöса Агния аскоддьöмъясыскöд Эжва дорынöсь, польöдчöны-купайтчöны. Кöнкö Эжва ю ковтысса вöръяс дорысь кылыштö йиркнитлöм. Лун шöрлань енэжтасладорас дзикöдз лöзöдö. Кыптö ён тöв, ыпнитлö чардби. Агни котöртö гортланьыс. Тöв ёнмö и ёнмö. Дугдывтöг чардалö-гымалö. Керка öшиньяс труна-транакылöны, сыркъялöны-тiрöны. Агни сыркъялö жö, ёнджыка топöдчö мам бердас. Тöдлытöг керкасö йиркнитлö- лэптыштлö. Керка пытшкö койыштö ва. Ывлаын ставыс пöрласьö, мыйöнкö чорыда кучкö керка öшиньö. Зиль-зёль киссьöны öшинь стеклöяс.
- Мамук, мамук! Гымньöвйыс кö лыяс! (тайö о гыма-чарда лунас Висер сикгын лыйöма керка кильчö вылас сулалысь 6 арöса детинкаöс. - А.П.). Вай кытчöкö пыдöджык дзебсям!
Эн пов, - лöньöдö нывкаöс мамыс, - самöвартö да рöмпöштантö вевттьöма, юшкатö пöдлалöма.
Тайö гожöмö Эжва ковтыстi мунысь тöвныр (бушков) пöрлöдлiс да вужъяс- нас нетшкис пуяс, лэпталiс да шыблалiс керка вевтъяс, жуглiс öшиньяс, чорыд зэв бырöдiс кöдзаяс, кырöдiс муяс. Куим во мысти на, кор Агни чойыскöд ветлывлiс оз-чöд вотны, Вомын гöгöрса вöръясын быдлаын туплясисны пöрласьöм пуяс. Ай-мамыс да йöз казьтылiсны, кыдзи ыджыд ён тöвнырöн сынöдöдз качöдлöма пемöсъясöс да йöзöс. Öти здукöн ойдлöмаöсь Гришинск, Першинск, Якушевка дортi визувтысь шоръяс, кырйысь петавлöма Эжва. Рен- Нёбъю вылын сулалысь мельничалысь нуöма вевтсö, кисьтöма ва потшан туйсö (плöтинасö). Татшöм жö гожся чорыд бушков вöвлöма 1877 воын. - А.П.).
ТАТШÖМ казьтылöмъяс бöрас Öньö Агни юрсö чатöртöмöн пыр дзоргö- видзöдö енэжтi кывтысь кымöръяс вылö. Вояс кольöм бöрын, тыдалö, ичöт- дырсясö казьтылiгöн, Агния гижлiс: “Со матыстчö кымöр. Енэжöдыс кывтiгтыр öтарö матыстчис. Кымöр тырыс сöвтчöмаöсь зэр войтъяс, асьныс зэв вельмöмаöсь. Кымöрлы ёна лоö мырсьыны вильшасьысьяскöд. Оз вермыны виччысьны му вылö лэччöм. Кымöр оз тэрмась: колö пö öд быдöнлы удж сетны. Быд войтлöн му вылын аслас удж. Он пö öд тi му вылад лэччöй весь овны- гажöдчыны. Сэсся коркö кымöр сувтiс. Öдзöссö восьтiс да шуис: “Мунöй, петöй надзöникöн. Энöй ставныд тшöтш, энöй вильшасьöй”. (Нац. архив, 962 ф.).
Даньщиковъяслöн ыджыд семьялы колiс вель уна кöм-паськöм. Ичöт Аг­ния ёна нимкодясьö чоиясыскöд, кор видзöдö гортдорса му вылын быдмысь кельыдлöз дзоридзьяса шабдi вылö. Öтлаын нетшкöны-кöртавлöны, тöлöдöны -косьтöны. Дасьтöны кудель. Кöкъямыс арöсöн Агния пукалö нин ичöтик печкан сайын да печкö, велöдчö кысян стан сайын кыны дöра. Уна во мысти Агниялöн перö улысь бумага вылö водасны шабдi йылысь сьöлöмтö вöрзьöдысь кывъяс: “Му вылын вöлi быдмö шабдi. Зэв мича лöз дзоридзьяса быдмöг. Дзоридзьясыс дзик бобувъяс кодьöсь. Шондi шонтö шабдiöс, кымöр киськалö зэрöн. Шабдiлы сiйö и колö. Быдöн менö ошкöны, шуö шабдi, кутшöм пö мича шабдiыс. Таысь на пö кузя быдма. Сэсся пö мича дöра кыасны меысь. Аттö кутшöм ме шуда! Меысь шудаыс некод абу. Югыд шондiыс менö гажöдö, шонтö, зэрыс вердö-юкталö! Кутшöм меным долыд. Меысь шудаыс некод абу!” (Нац. архив, 962 ф., А. Сухановалöн фонд).
Öльö Öньö Даньщиковлöн котырыс воысь-во содö. 1887 вося март 25 лунö чужис квайтöд ныв - Уляния. А 1891 вося апрель 11 лунö чужö Василей пи (став чужан луныс важ стиль серти). Уляниялöн ныв Тамара Васильевна Вельсбахкöд ме унаысь сёрнитi 1988 воö Вöлöгдаö волiгöн, кодi отсалic корсьны документъяс, сетiс фотографияяс (копияяссö вöчöм бöрын ставсö бöр ыстi Вельсбахлы Вiлöгдаö).
ÖHI Агниялы ковмö видзны ичöтджык чой-воксö. Лунтыръясöн вöлi потан дорын. Качайтö-бурöдö, сюра нёньысь йöлöн либö кизьöриник юм рокöн вердö-юкталö. Агниялöн айыс - гижны да артасьны бура кужысь морт. Водзö вузасьö гортас восьтöм ичöтик лавкаын шылльö-мылльööн, пызьöн, ньöбö вöралысьяслысь прöмыс. Рытъяснас да шойччан лунъясö Öльöш Öньö велöдö лыддьысьны ныв-писö. Вель унаторйö велалiс и Агния. Шуд вылас 1862 восянь Пöддельнöйын уджалiс нин öти класса школа, и Агния водзö велöдчö
сэнi. (Водзын гижлiсны, мый сiйö велöдчöма Нёбдiнын. Öнi сюрöм документъяс серти кывкöрталам: Нёбдiнын Агния некор эз велöдчывлы). Гришинскын вöлi жö грамота перъян школа, но сэнi велöдiсны сöмын лыддьысьны, и Даньщиков гозъя велöдöны Агнияöс Пöддельнöйса öти класса школаын, кöнi велöдiсны тшöтш гижны, артасьны.
Агния Даньщиковалöн школаö ветлан сумкаас тетрадьяс, книгаяс. Медся радейтанаыс сылöн лыддьысян книга. Вежöрас кольöны сэтысь гижöдъяс, кодъясöс велöдö шöр отделениеын: “Руч да сизь”, “Кань да петук”, “Полысь Ваня”, “Сюсь горшасьысь”. Старшöй отделениеын мöд книга нин. Агния пельяссö чошкöдöмöн кывзö “Мый йылысь мöвпалö сиктса вöв”, “Кöрт да из”, “Алёша”, “Шоныд да кöдзыд лоöма”, “Пемöсъяс да морт”. Сiйö велöдö наизусть “Ар”, “Тöвся асыв”, “Тöв”, “Кодi сiйö” кывбуръяс. Школаын стрöг пöрадок. Урокъяс водзын - “Царю небесному”, “Спаси, Господи” молитваяс. Урокъясыс 25 минут кузьтаöсь. Урокъяс бöрын Трöича вичкоö ветлöны, кырлос (клирос) вылын сьылöны. Тадзи быд лун куим во чöж Агния шедöдö грамота. Сэсся сiйö водзö велöдчö Усть-Сысольскса прогимназияын. Буретш тайö кадас Агниялысь айсö, Öльöш Öньö Даньщиковöс, Кулöмдiнын сиктсаяслöн выборщикъяс бöрйöны Усть-Сысольск уездса глаенöйö (депутатö).
Звезда. – 1999. – 28 января

1896 В0 ПЕРШИНСКЫН

1896 ВО. Першинскын Даньщиковъяслöн вит овмöс. Медводдзаыс, 47 номер улын, 48 арöса Анд­рей Алексеевич Даньщиковлöн. Гöтырыслы, Максим Дарьялы, 46 арöс, Василей пиыслы 5 арöс, нывъясыс, Ыджыд да Дзоля Марья, верöс сайынöсь, вербе са- йын жб и Ирина. Верöсыс - Мардон Гриша. Олöны Пöддельнöйын. Ыджыд Марья Якушевкаын, Дзоля Марья Гришинскын Пока Иван Каракчиев сайын. Казьтыштам водзвыв: Пока Иванлöн Сандра нылыс лоас сьыланкывъяс гижысьöн. Буретш сiйö гижис "Кöкöй” ставлы тöдса сьыланкыв. Сiйö жö гижлiс и ворсанторъяс: “Ныв сетöм”, “Войпук” да мукöдöс. Агниялы 12 арöс. Буретш помалiс Пöддельнöйын вичкобердса школа.
Мöд керкаыс (48 номера) 43 арöса Иван Алексее­вич Даньщиковлöн. Гöтырыс - 39 арöса Глафира, пияныс - 15 арöса Семе, 13-а Öньö, 11-а Гриша, 1 арöса Педöр, нылыс - 5 арöса Уля. Гриша таво жö помалiс вичкобердса школа.
Коймöд керкаыс (49 номера) 35 арöса Василий Алексеевич Даньщиковлöн. Гöтырыс - 24 арöса Ирина, пиыс - 3 арöса Ёгор, нылыс - 1 арöса Варя.
Нёльöд керкаыс (50 номера) 33 арöса Матвей Алек­сеевич Даньщиковлöн. Гöтырыс - 29 арöса Марья, пиыс - 12 арöса Гриша, нывъясыс - 11 арöса Сандра, арöса Устя, 5 арöса Уля.
Витöд керкаыс 35 арöса Стефан Михайлович Даньщиковлöн. Сiйö 1881 восянь служитöма сизимöд но­мера резервнöй пехотнöй батальонын, 1885 восянь ефрейтор. Першинскын гижöмаöсь военнöй сословиеö. Öнi запасын. Босьтö казнасянь пособие. Гöты­рыс - 39 арöса Матрена, пияные - 14 арöса Микайлö, арöса Иона, 1 арöса Микайлö, нывъясыс - 6 арöса Макрина да 4 арöса Парась. Taнi жö олöны Стефан Михайловичлöн вокъясыс: 19 арöса Öльöш, 32-а Опонь да Опоньлöн 3 арöса Öньö пиыс. Андрей Алексеевич - Усть-Сысольск уездса зем­скöй гласнöй (депутат), управаса член. Июль 6 лун- сянь сiйö уездса управаöн юралысь. Жалöванньöыс - 600 шайт.

АГНИЯЛÖН ПРОГИМНАЗИЯЫН ВЕЛÖДЧÖМ
1896 ВОСЯ август 19 лун. Усть-Сысольскö воисны Даньщиковъяс ая-ныла: Агния женскöй прогимназияö пырны, а Андрей Алексеевич земскöй управаöн веськöдлыны. Кор Агния помалас прогимназия, сы бöрын и Уляöс да Васьöс позьö велöдны.
Прогимназияын велöдчöмыс абу вичкобердса школаын кодь. Быд предметысь торъя велöдысь. Роч кывйысь велöдö Ольга Михайловна Фрязиновская, арифметикаысь - Антонина Ивановна Забоева, историяысь да географияысь - Анна Петровна Забоева, рукоделиеысь - Александра Васильевна Барштак. Медводдза местаын - закон божий. Öтеч Еремеевский стрöг: он кö тöд молитватö, пыр жö пельöсö сувтöдас, пажынтöг коляс. Урокъяс водзын и помасьöм бöрас молитва жö лыддьöны. Тшöкыда Трöича вичкоö ветлöны. Быд во Ыджыд лун гöгöрын прогимназияса нывкаяс поп водзын каитчöны, олöм-вылöм йывсьыныс висьтасьöны. Сэсся даръясьöны.         Медся радейтана урокыс Агниялöн - рукоделие. Пукалö Агния орччöн велöдысьлöн ныв Мария Барштаккöд. Мöдöд классын велöдчигöн Агния тöдмасьö вурсян машинаöн. Дась шöралöмторъясысь вурö медводдза дöрöм, юбка. Велöдчö шöрасьны.
Коймöд классын быд урок вылын ас кежын удж: шöрасьöмсянь дасьöдз коланатор вурöмöдз. “Фантазия” программа серти Агния бумагаысь да дöра колясъясысь вöчалö уна рöма дзоридзьяс, серпасъяс, вышивайтчö, кыö носкикепысьяс. Прогимназияысь локтöм бöрын бара удж. Агния мыськö джодж, пыртö пес-ва, еёйыштöм бöрын киас бара босьтö перö-ручка, бумага, книга. Прогимназияса библиотекаысь книгаяссö сетöны вежоннас öтчыд. Книгаяс сеталысь Антонина Иванов­на Забоева ок и стрöг жö нывбаба. Книгатö кö он ас кадö вай, ёна и пинялас, педсöвет вылын висьталас. Быд классын ас кежын лыддьысьöм кузя та вылö индöма кывкутысьöс. Коймöд классын сыöн пуктiсны Ольга Михайловна Фрязиновскаяöс. Быд лыддьöм книга кузя юасьö: “Мый йылысь нö, Агния, книгаыс? Мый сэтысь сьöлöм вылад медъёна воис? Кутшöм книга водзö лыддян?”
Во помöдз вель уна небöг лои лыддьöма. Агния пасъялö: “Покорение Казани”, “Иван 4-й Грозный”, “Куликовская битва”, “Иван Сусанин”... Лыддьöм небöгьяс ёна отсалöны ас кежын гортса сочинениеяс да изложениеяс гижигöн. Вöчсьö татшöм уджыс торъя темаяс серти, кодъясöс быд во кежлö лöсьöдö про­гимназияса педагогической совет. Быд во 12-15 удж. Быд удж вылö кык вежöн. Быд кык вежон мысти вöчöм удж кузя велöдысь водзынсёрни. Сьöкыд велöдчыны. Унаöн висьмывлöны, а овлö, и кулалöны.
1900 вося кувсис налöн классысь Варвара Кузьбожева. Ёна и бöрдiсны нывкаяс...
Велöдчан четверть пом. Прогимназияса попечительлöн кабинетын мунö педсöвет. Сёрниыс прогим­назияса велöдчысьяслöн четвертнöй öтметкаяс, при­лежание, поведение йылысь.
- Аски 12 чассянь каникулъяс. Свидетельствояссö, кодöс öнi быдöнлы сетам, петкöдланныд ай-мамныдлы, кырымöданныд, - педсöвет бöрын быд классын сёрнитöны велöдысьяс. Лыддьöны педсöветлысь шуöмъяс.
1900 ВО. Май тöлысь пом. Прогимназияын пöсь кад: мунöны испытаниеяс. Агния Даньщиковалöн медбöръяяс: май 22 лунö - закон божий, май 24 лунö - арифметика, май 26 лунö - география, май 30 лунö - история, май 31 лунö - роч кыв.
Июнь 3 лун. Агниялöн прогимназияын медбöръя лун. Киас велöдчöм помалöм йылысь свидетельство: “Ученица Агния Андреевна Даныцикова, дочь кресть­янина, русская подданная, православного вероиспо­ведания, имеющая от роду 16 лет, обучалась в Усть- Сысольской женской прогимназии с 1896-1897-го по 1899-1900 учебный год и окончила в ней полный курс обучения. Во время учения поведения была отлично­го. В преподаваемых предметах показала успехи: по закону божию - 4, русскому языку - 4, математике - 4, истории - 4, географии - 4, чистописанию - 4, рукоде­лию - 5, пению - 3, а потому имеет право воспользо­ваться преимуществами, предоставленными 45 стать­ей положения о женских прогимназиях министерства народного просвещения ученицам, получившим одоб­рительные свидетельства об окончании курса в про­гимназиях. В удовлетворение чего и дано ей, Даньщиковой, сие свидетельство по определению педаго­гического совета Усть-Сысольской женской прогим­назии, состоявшемся 1990 года июня 1 дня. г. Усть- Сысольск, июня 3 дня 1900 года. Председатель сове­та Н. Яхлаков, начальница прогимназии Е. Забоева, законоучитель священник А. Еремеевский, учителя О. Фрязиновская, А. Забоева, секретарь совета А. За­боева” (ЦГА Коми АССР, ф. 182, оп. 1, ед. хр. 64. Личный архив А.А. Панюкова).
Звезда. – 1999. – 4 февраля

 

ДАНЬЩИКОВЪЯС 1900-1915 В0ЯСÖ.  АГНИЯЛÖН ШКОЛАЯСЫН УДЖ

ПРОГИМНАЗИЯ помалöм бöрын 1900-1901 воясо Агния Андреевна уджалö Гришинскса грамота шедöдан школаын да 1901-1902 воясö Ручын татшöм жö школаын.
1902 вося сентябрын Ручын воссьö земской училище, и Агния Андреевнаöс индöны сэтчö велöдысьöн. Сiйö лои Руч сиктса зем­скöй училищеын медводдза велöдысьöн. 1903 вося январын сiйöс вуджöдöны Вотчаса земскöй училищеö коймöд велöдысьöн.
1903 вося ноябрь 21 лунö армияö босьтöны Агниялысь воча воксö - Иван Алексеевич Даныциковлысь Öньö писö. Служитö сiйö 140-öд Зарайскöй пехотнöй полкын. 1904 вося февраль 11 лунсянь Маньчжурияын воюйтö японечьяскöд. Кувсьö 50 номера запаснöй по­левöй госпитальын дизентерия- ысь. Суö шог и Андрей Алексе­евич Даньщиковöс: Кулöмдiнын кувсьö Полина нылыс. Нывсö казьтылöм могысь сiйö 1904 вося октябрь 31 лунö Уллянаса манастырлы сетö куим шайт. 1906 воö нуöны армияö Иван Алексеевич Даныциковлысь Гриша писö. Веськалö Балтийскöй флотö. Служитö Великой князь Михаил Алексан­дрович Романовлöн “Зарница” яхта вылын (районса музейын эм сылöн снимок).
1907 вося сентябрын воссьö Нöвикын земскöй училище. Велöдысьнас индöны Агния Андре­евнаöс. Сiйö велöдö общöй предметъяс. Закон божий урокъяс нуöдö Поддельнöй вичкоысь вежа ай Александр Николаевич Шум­ков, сьылан урокъяс - псаломщик Дмитрий Васильевич Георгиев­ский. Училищеыс Семö Вась Королёвлöн керкаын, вылi судтаас. Велöдчан жырйыс кöдзыд. Колö содтöд сьöм жырсö помалöм- дзоньталöм вылö. Но Семö Васьлöн сьöмыс вöрсö ньöбны абу. Нöшта на Кулöмдiнса земскöй на­чальник П.В. Красногорский судитiс. Шуис перйыны Королёвлысь сьöм Усть-Сысольскса купеч Сычевлы мынтöм вылö, кодлы сiйö кольöма уджйöза. Вöлöмкö, Семö Вась Сычевкöд сёрнитчöм серти босьтлöма сылысь сьöм, кöсйысьöма сы вылö вайны изве­стка Пöддельнöйын больнича стрöитны. Но известкасö Аныб улысь вайöма зов этша. Со и удж­йöза кольöма.
Онi Андрей Алексеевич Даньщиков олö Гришинскын. Керканыс Благовещенскöй вичкоысь муртса катыдджык, сöмын мöдар туй бокас. Аслас керкаас Андрей Алексеевич восьтöма лавка. Вузасьö тшай-сакарöн, преник-кампетöн, пызьöн, майтöгöн, истöгöн, кöрта кöлуйöн, кучик сапöгъясöн, табакöн, дозмукöн. Вонас вузалö сюрс шайт мында (1910 вося лыдпас. - А.П.). Кор ачыс ветлö тöварла Усть-Сысольскö, Великöй Устюгö, ярмангаяс выло Нёбдiнö, Усть-Сысольскö, Кулöмдiнö, Помöсдiнö, Емдiнö, сэки вузасьö гöтырыс, Дарья Максимовна. Анд­рей Алексеевичлöн жö керкаын восьтöма земскöй училище. Вонас земство сыысь мынтö 120 шайт.
1910 ВО. Октябрь 28 лун. Нöвикö Семö Вась Королёвлысь вот перйыны локтöны Пöддельнöй вöлöстьса старшина Пётр Ивано­вич Макаров, сылöн отсасьысь Егор Михайлович Ветошкин, по­лицейскöй стражаса урадник Па­вел Петрович Бобров, понятöй Семён Филипьевич Королёв. Аг­ния Андреевна аддзö локтысьясöс да петö налы паныд. Юалö стар­шина Макаровлысь, мыйла сiйö ыстiс Даньщиковалысь письмöсö Кулöмдiнö, а эз Усть-Сысольскö. Öд земскöйыд сьöмсö, кодöс корис училищелысь жырсö помалöм- дзоньталöм вылö, Василий Семё­нович Королёвыдлы оз лэдз сет- ны, а тшöктiс бергöдны купеч Сы­чевлы мынтöм вылö.
Старшина Макаров шуö, мый тадзи вöчис ас кöсйöм сертиыс. И öлöдö Даньщиковаöс, медым сiйö оз сюйсьы сылöн уджö. Me пö служба вылын, а тэ пö торкан уджöс кутшöмкö письмööн. Сёрниыс старшина да велöдысь костын пыр ёсьмис и ёсьмис. Агния Андреевна оз сетчы: “Тiянöс, кулакöс, вöлöстьса старшинаöн бöрйисны. Но регыд воас пом!” Даньщикова пыр матыстчис и матыстчис старшиналань да водзö шуалiс: “Мукöд вöлöстьса старшинаяс тöждысьöны училище вöсна, а тi - мöдарö. Öд Королёв оз вермы вайöдны помöдз уджъяссö да öнi велöдчан керкаас кöдзыд. Воддза корлöм сьöмсö тi эн жö ставсö сетöй, бергöдiнныд купеч Сычевлы мынтöм вылö!”
- А кынманныд кö нö, мыйла эштöдтöм жыръяс вуджинныд ве- лöднысö? Позис на öд и важ кер­каас велöдны, сэнi кöть и дзескыд, но шоныд, - вочавидзö старшина Макаров да содтö. - А старшинаöн менö бöрйис общество!
Мöд луннас Макаров корö Дань­щиковабöс ас дорас Поддельнöй вö­лöстьса правлениеö. Агния Андре­евна оз лок, сöмын ыстö гижöд. Тöдчöдö, мый старшиналы нинöм лёксö эз вöч, а, мöдарö, старшина сiйöс лёк, пеж кывъясöн видiс да нöшта на и тойыштiс...
Старшина Макар писар Щеболкинкöд да урадник Бобровкöд, сылы отсасьысь Ветошкинкöд гижöны акт да ыстöны мöдöд участокса судебнöй следовательлы, ко­роны кыскыны Даньщиковабс кывкутбмб. Ноябрь 2 лунб судеб­ной следователь Даньщиковалы паныд восьтö уголовнöй дело 288 статьялöн мöдöд юкöн серти.
Декабрь 12 лунö Поддельнöй вöлöстьса правлениеын Агния Даныцикова сувтiс суд водзö. Суд шуис арестуйтны Даньщиковаöс сизим сутки кежлö училище кер­каын видзöмöн. Судыс эз на помась, и Даньщиковалысь босьтбöны Нöвикысь мунны позьтöм йылысь гижöд. Усть-Сысольск уездса народнöй училищеяс кузя ин­спектор М.П. Успасский локтö Нöвикö 1911 вося январь 13 лунö и босьтö гижöдсö: “Я, нижеподпи­савшаяся учительница Новикского начального народного училища Агния Андреевна Даныцикова, дала настоящую подписку соглас­но постановлению уездного члена окружного суда от 3 января сего года на основании ст. 76 части 1 и ст. 77 части 2 Установлений уго­ловного суда в том, что впредь до полного окончания дела по обви­нению меня по части 2-й ст.288 Уложения о наказаниях обязуюсь из места своего жительства д.Но­вик без разрешения судебной вла­сти не отлучаться. Агния Даныци­кова, 13 января 1911 года. Под­писку отобрал инспектор народ­ных училищ 1 -го участка 8-го рай­она Вологодской губернии М.П. Успасский” (Коми АССР-лбн ЦГА, 102 ф.).        Мый вöчны? Öд колö дорйысьны. А медым дорйысьны, колö лэччывны Усть-Сысольскö, законъяс бура тöдысь мортöс корсьны. Агния Андреевна тöдö: закон серти позьö мунны Нöвикысь венчайтчыны. И 1911 вося январь 23 лунö (важ стиль серти) сiйö венчайтчö Благовещенскöй вичкоын Иван Сухановкöд, Пöддельнöй больничаса фельдшеркöд, кодöс Агния тöдiс нин прогимназияын велöдчигас на. Суханов тöдö и Усть-Сысольскысь Николай Вик­торович Лодыгинöс, кодi вермас отсавны. И сiйö жö луннас найö лэччöны Усть-Сысольскö. Январь 23 лунö Лодыгин Даныцикова нимсянь гижö норасьöм Вöлöгдаса уголовнöй судлöн палатаö, корö, медым суд вылас велöдысьöс дорйис Лодыгин.
Судыс вöлi 1911 вося май 19 лунö Усть-Сысольскын. И Агния Сухановаöс сiйö мездiс мыждöмысь.
1912 ВО. Апрель 10 лунö Сухановъяслöн чужö ныв. Пбддельнöйса вичкоын пыртöны апрель лунö. Вичко книгаö гижöны Галинаöн. Вежанялö Макар-Керöсса земскöй училищеын велöдысь Валентина Александровна Суханова, Иван Александрович Сухановлöн чойыс (Галина Ивановнакöд ме аддзысьлi Новорос­сийскын 1983 воын. - А.П.). Аг­ния Андреевна оз сöмын велöд, но и йöз пöвстын бергалö: тышкасьö вина юысьяскöд, отсалö Нöвикса нывбабаяслы, челядьлы. Нöвиксаяс аддзöны, мый Агния Андре­евна ордын шобсьывлö полиция. Нöвикын эз на вунöдны старши­на Макаровкöд Даньщиковалысь судитчöмсö. Сёрнитöны, мый сiйö занимайтчö политикаöн. И Агния мунö Нöвикысь. Лэччö Шойнатыö и сэсянь шыасьö инспектор Успасский дорö: “Его Высокобла­городию господину инспектору народных училищ учительницы Новикского земского начального училища Агнии Андреевны Суха­новой прошение. По имеющим­ся у меня сведениям должность второй учительницы при Гришинском земском училище с осе­ни настоящего года остается ва­кантной. В виду этого честь имею просить Вашевысокородие хода­тайствовать перед уездным учи­лищным советом перевести меня из Новикского училища в Гришинское второй учительницей, если не предвидится открытие должности второй учащей при Новикском земском училище. Агния Суханова, июля 30 дня 1915 г., с. Сторожевское” (ЦГА, 177 ф.).
Инспектор Успасский индö А.А. Сухановаöс Кöрткерöсö мö­дöд велöдысьöн - велöдысьлы отсасьысьöн сикт катыдса земскöй училищеö, кöнi и уджалö 1920 воöдз. Училищенас веськöдлö М.М. Быстрова, татчöс поплöн нылыс. Нöвикса училищеö индöны Пöддельнöйса поп Шумковлысь нывсö - Мария Александров­на Шумковаöс.


Звезда. – 1999. – 11 марта
Александр Панюков


 
Корткеросская Центральная библиотека им. М.Н. Лебедева. 2014 год.
Республика Коми, Корткеросский район, с. Корткерос, ул. Советская дом 187, lebedevlib@mail,ru
8(82136) 9-24-80. 9-98-16.