Перейти к разделу.
Ыджыд сьöлöма ань
Март 24-öд лунö Кöрткерöсын шуöма нуöдны коми нывбаба-велöдысь да гижысь Агния Андреевна Сухановалы сиöм рыт. Талун ми йöзöдам сылöн олöм да удж йылысь гижöдъяс. Материалъяссö босьтöма Сыктывкарса И. А. Куратов нима литературно-мемориальнöй музейысь и пионеръяслöн да велöдчысьяслöн Кöрткерöс керкаса музейысь.
В. А. Савиналöн А. А. Суханова йылысь выв
Ме тöда Агния Андреевнаöс 1919 восянь. Пыр ciйo тöждысис челядьöс велöдöм, коми нывбабаяслысь вежöрсö югзьöдöм вöсна. Пыр та вöсна висис сылöн сьöлöмыс. Сьöкыд кывйöн серпасавны сылысь тайö сьöлöм донсö, тöждысьöмсö.
А кутшöм ёна Агния Андреевна тöждысис коми кыв вöсна! Дыр кö нинöм он вöлi йöзöд коми кыв вылын газетын, локтас редакцияö да юалö: «Мыйла он гижöй тшöкыдджыка коми кыв вылын?» Ачыс ciйö унаысь гижлiс газетö. Гижöдъясыс тыр тöждысьöмöн коми нывбаба вöсна, сылысь олöмсö бурмöдöм вöсна. Ciйö ачыс крестьянскöй семьяысь, а бура тöдö сиктса нывбабаяслысь. курыд сьöкыд олöмсö.
Агния Андреевна ёна радейтлiс театр. Тшöкыда ачыс ворслiс сцена вылын, весиг гижлic пьесаяс. Сылысь «Югыдлань» пьеса, ме чайта, ворслiсны уна сиктъясын. Сiйö пыр корис миянöс унджык вын сетны театрлы, сöвмöдны коми театр, пуктыны коми спектакльяс.
1920-21 воясö ми тшöкыда ворслiм коми кыв вылын. Тайö Агния Андреевналы вöлi зэв нимкодь. Кор «Сыкомтевчук» кутic кувны, ciйö эз мудзлы янöдны миянöс, унаысь меным шулывлiс:
Мыйла коми спектакльыс лои этша? Карын ставсö роч кыв вылын ворсöны, мыйла тi нинöм он вочавидзöй?
Кадыс абу, Агния Андреевна, мукöд уджыс ставсö босьтö. Зав эськö колö, да некор. Мед мукöдъяс босьтчöны.
Он кö Ti, сэк код нö?
Сэсся öд и ворсныс нинöм, коми пьесаясыс абуöсь. Гижöй! Мыйла он гижöй?
Дзик некор, газетнöй делöясöн тыртöма.
Менам юрö воис бур тема, да ме or сяммы ciйöc восьтны. Вай ме Тiянлы, Виктор Алексеевич, коркö ciйöс серпасала, a Ti гижöй.
Ставсö, мый йылысь ciйö кöсйис, эз удит висьтавны (да и менам кадыс помöдз кывлыныс эз жö вöв).
Уна буртор коми йöзлы вöчис А. А. Суханова, ыджыд сьöлöма коми ань. Сылысь коми йöз, кыв, челядь, коми нывбабаяс йылысь тöждысьöмсö оз ков вунöдны.
(Казьтылöмъяссö вöлi йöзöдöма 1925 вося сентябрь 17 лунö «Коми сикт» газетын).
Чуймöдана олöм
Агния Андреевна Суханова (Даныцикова) Усть-Сысольскöй уездыеь Вомынский вöлöсьтса крестьянинлöн ныв. Чужлiс 1884 вося январь 24-öд лунö. Первой велöдчис ас сиктса начальнöй школаын, а сэсся Усть- Сысольскса женской прогимназияын. Ciйöc 1903 воын помалöм бöрын Агния Андреевна велöдiс уна школаясын: Руч, Подъельск, Вотча, Кöрткерöс сиктъясын. 1920 воын УОНО вуджöдiс ciйöc Усть-Сысольскö, медым уджавны неважöн воссьöм издательстволöн национальнöй меньшинствояслöн подотделын. Кувтöдзыс ciйö уджалic танi — лöсьöдiс да дасьтiс медводдза коми книгаяс.
Агния Андреевна Суханова ассьыс став вынъяссö сетiс коми йöзлысь вежöр югзьöдöмлы. Сиктъясса школаясын уджалiгöн ciйö ёна торъялiс мукöд велöдысьясысь. Ciйö бypa тöдiс челядьлысь олöмсö, петкöдлiс на йылысь ыджыд тöждлун. Рытъяснас Л. А. Сухановаöс позьö вöлi аддзыны челядь либö налöн мамъяс пöвстысь. Öтувтас вöлi мамъясöс чукöрö и висьталö налы, кыдз позьö кокньöдны нывбабаяслысь курыд олöмсö. Унаысь панлic бать-мамкöд сёрни, медым найö ассьыныс челядьсö велöдiсны водзö. Öткымынъясöс гырысьджык классъясын велöдiс аслас сьöм вылö. Ciйö зiлис пальöдны вежöрсö сиктса олысьяслысь, корсис туй, кодi эськö быд мортöс вайис югыдлань, петкöдiс корысялöм олöмысь. Агния Андреевна нуöдiс чорыд тыш попъяслы, енлы эскöмлы паныд.
Революция бöрын А. А. Суханова пыр жö сувтiс Сöветскöй власть дор. «Сöмын öнi и олöмыс воссис!» - висьтавлiс ciйö нимкодьпырысь.
Медводдза коми книгаяс лэдзигöн тайö уджыслы сетiс став сьöлöмсö. Гижис школьнöй учебникъясö, челядьлы висьтъяс. Вуджöдлiс роч кыв вылысь крестьяналы отсöг вылö книгаяс.
«Чурка Максим» книгаын Агния Андреевна петкöдлiс революция водзвылын коми сиктъяслысь олöмсö. Миян сиктъясын школаяс воссисны дзик на неважöн. Миян мамъяс да пöчьяс öнi на казьтылöны, кыдзи найöс велöдлiсны азбука вичкоса книгаяс кузя, но и татшöм книгаясыс вöлiны лыда.
Учительясöн вöлiны вöвлöм салдатъяс либö попъяс. Велöдчысьыс лыда жö вöлi. Öд сэк тöдöмлунъясö туйыс вöлi потшöма. Öти-кö, крестьяналысь челядьсö некытчö эз примитлыны. Мöд-кö, нинöм вылö вöлi овны да велöдчыны. Та йылысь и висьтавсьö тайö киигаас. Со мый гижö ачыс автор:
«Вермас лоны, кодкö юалас, мыйöн лои Максим? Вöлi-ö татшöм Максимыс? Менам Maксимын петкöдлöма став коми йöзöс. Чужöм, челядь дыр, став олöмыс, тӧдӧмлунъяс босьтны кӧсйӧмыс быд коми мортлӧн сэтшӧм жӧ.
Максимлы ас кодь зонъяс пӧвстын медводдзаӧн удайтчис велӧдчыны, медводдзаӧн сувтны паськыд, югыд олӧмлӧн туй вылӧ. И ӧнi татшӧмъяслӧн лыдыс, кыдз Чурка Максим, содӧ.
Регыд дзикӧдз вунасны сюмӧд книгаяс, пӧчьяслӧн школаяс, кӧні велӧдчис Максим. Ӧнi быдмӧны выль йӧз, кыптӧ выль олӧм, сӧвмӧны выль школаяс».
1929 воын Коми издательствоын коми кыв вылын А. А. Сухановалысь «Чурка Максим» лэдзӧм книгалӧн водз кывйысь.
Ог вунöдöй сійöс
Вӧскресенньӧ луннас чукӧртчылiсны Всерабпрос союзса членъяс, медым казьтыштны Агния Андреевна Сухановалысь паметьсӧ. Йӧз чукӧрмис уна.
Медводдзаӧн сернитіс Королева. Сiйӧ тӧдмӧдіс Агния Андреевна биографияӧн да висьталіс, кыдзи сiйӧ олiс и уджаліс велӧдысьӧн Нӧвик сиктын. Ӧні на сиктса крестьяна ciйӧ казьтылігӧн шуӧны: «Сэтшӧм велӧдысьыс, кыдз Агния Андреевна, миян эз нин вӧв».
Сы бӧрын А. А. Сухановалӧн общественнӧй удж йылысь казьтылӧмъясӧн юксис В. А. Суханова. Агния Андреевна 1917 воӧдз на нуӧдіс йӧз пӧвстын революционнӧй удж. Тшӧкыда сы дорӧ волісны шобсьыны—корсисны революционнӧй литература. Делӧыс весиг судӧдз волывліс.
Н. Каракчиева казьтыштіс, кыдзи А. А. Суханова тӧждысис гӧль йӧзлысь челядь велӧдӧм вӧсна.
«Эз кӧ вӧв Агния Андреевна, ми эг вермӧ велӧдчыны. Ми вӧлім куим чой. Бать-мам олісны зэв гӧля. Ыджыд аттьӧ Агния Андреевналы, отсаліс велӧдчыны. Быд тӧлысь вӧлi ciйӧ ыстӧ сьӧм аслас неыджыд жалӧванньӧысь. Мукӧд дырйи вӧлi шулывлам сылы: «Коркӧ бара вермам огӧ мынтысьны?». Татшӧм кывъяс вылӧ зэв скӧраліс: «Та йылысь эн тӧждысьӧй, мед сӧмын тіянлы пӧльза вылӧ вӧлі. Ас нывсьыс некор эз мӧвпавлы, дона кӧлуйяс да овмӧс эз чукӧрт.
Сэсся В. А. Савин висьталіс А. А. Сухановалӧн литературнӧй удж йылысь. Ciйӧ сувтліс Агния Андреевналӧн ӧткымын произведениеяс вылӧ, кодъяс петісны «Выль туй вылӧ» книгаын.
Н. С. Полещиков (ОБОНО-са заведующӧй) тӧдмӧдіс А. А. Сухановалӧн методбюроын уджкӧд. Агния Андреевна сeтiс ыджыд oг сӧг школаясын коми кыв вылын велӧдӧм кузя.
Богданов пасйис, мый методбюроын уджалігӧн тайӧ аньыс зілис озырмӧдны коми кыв, вӧлi сы дор, медым кывсӧ сӧвмӧдны водзӧ.
Медбӧръяӧн сёрнитіс Н. А. Шахов. Ciйӧ висьталіс сы йылысь, мый А. А. Суханова унатор вӧчис, медым ӧтувтны став водзмӧстчысь коми йӧзсӧ. Ciйӧ кутic йитӧд Помӧсдінса культпросветкружоккӧд. Яренскӧй уездкӧд.
Ciйӧ некор эз тӧждысьлы ас вӧснаыс. Коми издательствоын пе тӧм гижӧдъясысь дон эз корлы. Тӧдіс— сьӧм абу. Сӧмын бӧръя кадас, сьӧкыда висьӧм бӧрын, бурдӧдчыны мунігӧн шуис: «Оз-ӧ позь неуна содтыштны..»
Собрание шуис чукӧртны А. А. Сухановалысь гижӧдъяссӧ да лэдзны торъя книгаӧн. Сэтчӧ жӧ сетны сылысь биографиясӧ да казьтылӧмъяссӧ.
Югыд туй. – 1925. – 22 сентября
