Перейти к разделу.
Пуктiсны юрнысö Айму вöсна
Великӧй Отечественнӧй война пансигӧн став йӧзыс сувтісны лёк вӧрӧглы паныд. Эз кольччыны мукӧдысь и коми гижысьяс...
Коми мулӧн быд пельӧсысь 30-ӧд воясӧ воалісны-сибӧдчисны литератураӧ йӧз, кодъяс зілисны пыртны аслыспӧлӧс кыв, панісны ас шыа-гора сьылан, кывбур, висьт... Но ставсӧ торкис-дзугис война. Уна коми гижысь, журналист мунісны фронт вылӧ дорйыны чужан му. Но бӧр гортас бергӧдчисны зэв этшаӧн. Со некымынӧн на пиысь: Александр Габов, Иван Габов, Михаил Шестаков, Алексей Шаманов - ставӧн чужлісны Висер, Эжва да Лӧкчим юяспӧлӧнса грездъясын.
Гриш Саш - Александр Григорьевич Габов – чужліс 1912 воын Сюзяыб грездын. Журналистӧн да поэтӧн лотӧдз вуджис эз кокни олӧм туй. Сьӧкыдпырысь велӧдчис Шойнатыса школаын, весиг эз помав. Пырис уджавны типографияӧ наборщикӧн, а 1932 восянь уджаліс нин Коми радиокомитетын. Сэсянь жӧ муніс Гӧрд Армияӧ. Армия бӧрын А. Габов уджалӧ "Коми комсомолец" газет редакцияын. Медводдза кывбуръяссӧ Александр Габов йӧзӧдліс коми газетъясын да “Ударник” журналын, кырымасьліс Гриш Сашӧй. Поэтлӧн кывбуръясын; шӧр геройясыс том йӧз: комсомолецъяс, вӧр лэдзысь-ударникъяс, колхозникъяс. Гриш Саш йӧзӧдліс и кык поэма: “Видз вылын” да “Дружба да Любов. Аслыспӧлӧс кывбуръяс да поэмаяс кындзи А. Габов комиӧдліс и мукӧд кывъя поэтъясӧс. Быдмис да сӧвмис кыдзи поэт, но торъя небӧгӧн гижӧдъяссӧ лэдзны эз и удит.
Война пансян лунлы воча, 1941 вося лӧддза-номъя 21 лунӧ, «Коми комсомолец» газетын йӧзӧдӧма А. Габовлысь кывбур, кӧні гижӧ, мый. “чорыд прикладӧн, ёсь, штыкӧн жугӧдам врагӧс, кӧть кысь сійӧ локтас". Регыдъя кадӧ и ачыс поэт муніс фронт вылӧ. А 1941 вося йирым тӧлысьын Александр Габов вошис юӧртӧг.
Иван Комсомольский - тадзи кырымавліс ассьыс гижӧдъяссӧ Висер вожын, Типӧсиктын чужлӧм морт Иван Николаевич Габов. Сизим класс помалӧм бӧрын сійӧ пастукавліс, сэсся сир вийӧдліс. Иван Габов томдырсянь сюртчис гижан уджас, йӧзӧдсьилiс коми газетъясын. 1933 вося гожӧмын сійӧ воис уджавны ‘‘Коми комсомолец” газет редакцияӧ. Иван Комсомольскийлӧн медводдза художествоа гижӧдӧн лои “Максим Моторин да сылӧн бригада” очерк, петкӧдчис и кыдз критик да журналист.
1936 воын том гижысьӧс босьтӧны Гӧрд Армияӧ. Регыд мысти сійӧс, службаса отличникӧс, мӧдӧдӧны велӧдчыны военно-политическöй училищеӧ. 1941 воын . Габов помаліс Фрунзе нима военно-политическӧй академия. Ыстісны сійӧс служитны Рытыввыв граница дорӧ. Воинскӧй частьыс, кӧні комиссарӧн вӧлі Иван Габов, войналӧн медводдза лунö син на син паныдасис фашистъяскӧд. Ӧти тышын мина осколок
чорыда дойдіс комиссарӧс. Сійӧс эвакуируйтісны Нежин карса госпитальӧ. Сэсянь сійӧ гижліс гортас ӧти письмӧ:“Кӧть менӧ и райитісны, но талун дежуриті пост вылын. Коймӧд сутки нин фашистскӧй стервятникъяс оз сетны миянлы некутшӧм личӧд. Гӧгӧр потласьӧны минаяс, бомбаяс, снарядъяс. Миян госпиталь весьтын дугдывтӧг ӧшалӧны тщыг сьöд.кырнышъяс. Но эскӧй воас кад, кор немечьяслы ковмас весасьны татысь, миян Сӧветскӧй му вылысь. Бӧрыннас А. Габовлӧн ёртъясыс, кодъяс колины ловйӧн, юӧртлісны, мый Нежин карса госпиталь фашистъяс бомбитісны торъя нин яра да нем жалиттӧг. Сэнi и пӧгибнитіс комиссар И.Н. Габов .1941 вося сора тöлысьын.
Алексей Александрович Шаманов чужліс 1918 воій Лопыдін сиктын. Начальнӧй школа помавліс ас сиктын, сэсся велӧдчис Позтыкерӧсса да Кӧрткерӧсса школаясын. Недыр кад А. Шаманов велӧдӧ челядьӧс Лопыдінын да Пезмӧгын, сэсся вуджӧ уджавны Кӧрткерӧсскӧй районса газет редакцияӧ. Тасянь и редакторӧс вежысь 1941 вося моз 23 лунӧ мунӧ фронт вылӧ. Радӧвӧй А. Шаманов Карельскӧй фронт вылын вӧрӧгкӧд тышкасигӧн воши юӧртӧг. Гижан уджсӧ Алексей Шаманов заводитіс висьтъяссянь. 1935 вося “Ударник” журнал йӧзӧдіс гижысьлысь кык висьт, найӧс гижлӧма чужан сиктас учителялігöн на, а бӧръя кык висьтсӧ журнал йӧзӧдіс 1941 воын. Сійӧ комиӧдліс и А. Пушкинлысь» кывбуръяс. А. Шамановлысь “Награда”, “Пленын", “Лыжи вылын” висьтъяс да “Доброволечьяс" повесть ас кадӧ эз омӧль боксянь донъявны критикъяс да лыддьысьысьяс. Со мый пасйӧ Н.Н. Куратова: «А. Шамановлӧн висьтъясыс да повестьыс лыддьыссьӧны зэв кокниа, гижӧма мича коми кывйӧн. Тӧдчӧ: автор вермӧма нин шедӧдны гижан мастерство. Висьтъясыс абу
кузьӧсь, тэчӧма, лӧсьыда, и главнӧйыс - гижанторсӧ бура тӧдӧмӧн..»
Михаил Иванович Шестаков чужліс 1904 вося кӧч 14лунӧ Чӧтдін грездын. Бать-мамыс быдтісны квайт чоя-вокаöс. М. Шестаков помаліс Мордін сиктса начальнӧй школа. Сы бӧрын вель дыр уджалігас овмӧсын, пырис комсомолӧ. Ёнмыштіс да, том морт уджаліс вӧр лэдзан да кылӧдчан уджъяс вылын. Эз ло бокын и Чӧтдінын медводдза “Трактор” нима колхоз котыртігӧн.
1929 воын ыстӧны сійӧс велӧдчыны Сыктывкарса совпартшколаӧ. Сійӧс помалӧм бӧрын
локтӧ Мордінӧ да уджалӧ колхозын счетоводӧн. Сиктса йӧз пӧвстын нуӧдӧ культурно-массӧвӧй удж. 1931 воын М. Шестаков воӧ Сыктывкарса типографияӧ. Кык во чӧж уджалӧ цинография цехын, сэсся вуджӧ техническӧй редакторӧн Коми госиздатӧ, кӧні зілис фронт вылӧ мунтӧдз.
“Ударник" журнал 30-ӧд воясӧ кутіс йӧзӧдны неыджыд висьтъяс, уліас кырымавлӧма: ШИМ, Мивашеков. Мивашеков-ним-вич-овсьыс артмӧдӧм татшӧм псевдоним вӧлі М. Шестаковлӧн. Сійӧ сьӧлӧмсяньыс босьтчис гижны челядьлы. Сы перӧ улысь вочасӧн петӧны “Дымко", “Руч’', “Кыдъя нюрын” да мукӧд висьт, а сэсся и "Дозорникъяс" повесть. Великӧй Отечественнӧй война водзвылын гижысь помаліс ассьыс ыджыд удж - комиӧдіс А. Первенцевлысь “Кочубей” роман. А регыд мысти, йирым 23 лунӧ, муніс фронт вылӧ. Вӧлі радӧвӧйӧн 326 стрелкӧвӧй полкын. Чорыда ранитчӧмысь куліс 1942 вося моз тӧлысьын. Дзебӧма М.И. Шестаковӧс Воронеж областьса Эртиль станция дорын.
Казьтыштӧм нёль коми гижысьыс сетісны ассьыныс олӧмсӧ Аймулӧн мездлун вӧсна. Найӧ вӧліны зэв на томӧсь, унатор эз удитны вӧчны, но и сійӧ висьтъясыс, кывбуръясыс, пасйӧдъясыс висьталӧны гижысьяслӧн енбиалун йывсьыс.
Галина МИКУШЕВА,
Нёбдін сиктса В. Савин нима музейӧн веськӧдлысь.
Звезда. - 2002. - 7 мая
