Кöрт
Айка
Коркö важöн Коми муын
Лыдтöм, помтöм вöлi вöрыс.
Сiйöс некод эз на керав,
Эз на водзсась сыкöд черыс.
Эжва юыс вöлi джуджыд,
Ваыс ямöмсö эз тöдлы.
Гожся кадын коми мортлы
Уна чери сэтысь шедлi.
Лöсьыд вöлi пыжа туйöд
Мунны ылö, мунны матö.
Сьылiгтырйи вöлi йöзыс
Эжва кузя кывтö-катö.
«Ми кöть шогапырысь олам,
Кужам шогсö гажö пöртны!» —
Тадзи шулiсны, но регыд
Лои войтырыслы бöрдны.
Кыськö воис Коми муö
Ош кодь лёк да мисьтöм тöдысь,
Паськыд тошка, югыд синма,
Гашкö, саридз сайысь петысь.
Локтiс сiйö тувсов лунö
Шыа, пурта, лэчыд чера.
Сьöрас кокньыдика вайис
Вöрысь кыйöм ыджыд йöра.
Вадор керöс вылö пуксис,
Ульнас сёйис йöра джынсö;
Кызкодь пожöм кинас чегис —
Видлiс сёйöм бöрас вынсö.
Льöм пу пöвстын колипкайяс
Сьывны мöдöдчисны нора.
Тöдысь кабыръяссö лэптiс,
Сэсся равöстiс зэв гора:
«Меным, кöртысь дорöм тунлы,
Ловъя мортысь оз ков повны!
Ме, Кöрт Айка, танi кута
Джуджыд керöс вылын овны!
Тайö мича паськыдiныс
Меным сьöлöм вылö воö.
Татчö, майбырöй, ме тöра.
Йöзлы дзескыд, гашкö, лоö!»
Чери кыматын вöлi,
Сылöн юрсиясыс сувтiс.
Весиг гынас дугдiс ворсны
Эжва юыс керöс увтi.
Сэнi овмöдчис Кöрт Айка,
Мыйкö мусьыс зiля корсьö,
Мыйкö перйö, мыйкö сотö,
Сьöкыд мöлöтъясöн дорччö:
Мырсис, камгис, би кинь кисьтiс.
Уна пöсьсö ассьыс лэдзис.
Кöрт да уклад сылöн артмис.
Кöртсьыс гез да майöг вöчис.
«Вай жö, — шуö, — муса майöг,
Сир моз тювгысь Эжва сайö.
Майöг бöрся, гезйöй, кыссьы,
Тэныд кутöд лоö тайö».
Вуджис майöг мöдлапöлö,
Китöг, коктöг збоя вартчис.
Эжва вомöн гезйыс водiс,
Помнас майöг гöгöр гартчис.
Муö пырис лэчыд майöг,
Гезсö зэлöдiс да кутö.
Кывтысь-катысь сэтчö локтас,
Гезъяс зургысяс да тутö.
Пикö воис пыжа войтыр,
Туйыс абу водзö мунны,
Оз позь вадор вылö кайны.
Пыжнас ваö оз позь сунны.
Быдöн видзöдö да шензьö.
Оз куж нинöм гöгöрвоны:
«Кыдз пö тайö путшкöм кöртыс
Эжва вомöн вермис лоны?»
Петiс нöрыс вылö тöдысь,
Синмыс кöинлöн кодь югыд:
«Менам со пö кутшöм баныд,
Регыд аддзад, кутшöм гугыд!
Коми мусö, коми йöзсö
Чорыд кабырö ме босьта.
Ме кö скöрма, Эжва юсö
Дзик пыр пыдöсöдзыс косьта.
Ме, Кöрт Айка, лёк кö лоа,
Ловъя юрöн морттö сёя,
Вур-варвöча, кöртöн варта,
Гырйö сюяла да тоя.
Кодлы колö водзö мунны,
Тулан куöн меным сетöй.
Зiля, зiля, энö узьöй,
Татчö керöс улас лöдöй!»
Ланьтiс гöлöс мисьтöм тунлöн.
Пыжа войтыр ставныс шемöс:
Кытысь уси татшöм гундыр?
Мый нö тайö — вöт-ö, вемöс?
Öти шуö: «Муса вокъяс,
Такöд вензьыны он вермы.
Коранторсö лоас сетны,
Кытчöдз ёнджыка эз скöрмы».
Мöдлöн кылö сэтшöм сёрни:
«Ог ме жалит тулан кусö,
Паськыд горшас сылы сюя,
Мед оз косьты Эжва юсö».
Коймöд гусьöникöн кайтö:
«Вывтi уна сылы колö».
Нёльöд видзöдö да тiрзьö,
Ваö шыбитöмысь полö.
Бара равöстiс Кöрт Айка:
«Мый тi унмовсинныд сэнi?
Менö онö кö тi кывзöй,
Кута лёкавны ме öнi!»
Аддзö йöзыс: кыв кö шуан,
Виас туныс сэтшöм мыжысь.
Öдйö чукöртiсны ставöн
Öти куöн öти пыжысь.
Тунлы нимкодь сэки лои.
Вайöмторсö сiйö öктiс.
Сэсся кöртысь путшкöм гезлы
Вöйны пыдöсöдзыс тшöктiс.
«Öнi, — серöктiс Кöрт Айка, —
Водзö мунö, коми пиян.
Бурöн кывзiнныд кö менö,
Туйыд восьса лои тiян!»
Сир моз öддзöдчисны пыжъяс,
Зiля идрасисны сэтысь.
Сьöлöм пыжаяслöн тёпкö:
«Кыдз пö письтан татi мöдысь?»
Эжва дорын гажа нöрыс
Муса лои мисьтöм тунлы.
Сэтчö керка сiйö тшупис.
Ылö некытчö эз мунлы.
Чорыд кöртöн лунтыр грымгö,
Вадор пöлöн ветлö-шöйтö,
Ворсiгтырйи мукöд мортсö
Увлань юрöн юас вöйтö.
Лыдтöм омöльторсö вöчис
Джуджыд керöс вылын олысь.
Пыксьöм некодсянь эз аддзыв:
Коми йöзыс вöлi полысь.
Öтчыд пукалö Кöрт Айка,
Чужва вийöдö да сьылö.
Сылöн сьылöм, сылöн равзöм
Сизим чомкост сайö кылö.
Кывзö сiйöс югыд Эжва,
Гынас жугылякодь ворсö.
Кыдз да бадь пу шогапырысь
Муöдз öшöдiсны корсö.
Колипкайöс тэрыб бордйыс
Ылö-ылö сэтысь нуö:
«Мед пö синмöй оз нин аддзы,
Кыдзи туныс вирсö юö».
Весиг ошлы шуштöм лои,
Пышйö сiйö пемыд вöрö,
Юрсö копыртöма, кашкö,
Мусö повзьöмысла гöрö.
«Вияв, чужва, чöскыд чужва,
Тэныд висьтала ме бурöн!
Тюргы ворйö зiля-зiля,
Коркö лоан кода сурöн!
Ме кö видла кода сурсö,
Усьтöдз гажöдча да йöкта!
Вияв, тюргы, муса чужва,
Тэныд öддзыны ме тшöкта!»
Тадзи сьылiс мисьтöм тöдысь
Чужва вийöдiгöн сэнi.
Аслыс долыд: «Ме пö öтнам
Коми йöзсö ставсö венi!»
Мыйкö ланьтiс сэсся сiйö,
Сюся Эжва вылö дзоргö.
«Аттö дивö, кутшöм повтöм»,
Быгйöсь вомыс сылöн боргö.
Аддзö тунлöн паськыд бугыль:
Кодкö визувинтi катö,
Пыжыс сынтöг водзö мунö,
Локтö нöрыс дорö матö.
Пыжас вольпась вылын куйлö
Пöрысь пöльö еджыд юра.
Ош ку пасьыс, руч ку гачыс
Сылöн вурöдöма бура.
«Олан-вылан! — горзö пöльö: —
Мырсян-уджалан, Кöрт Айка!
Тэнад чужваыд кö пусяс,
Гашкö, ставсö тэнсьыд пайка!»
Скöрмис сэки чужва пуысь:
«Тэ нö кодi сэтшöм ачыд?
Регыд йирö тэнö сюя,
Кöть и мича тэнад гачыд!»
Пöрысь пöльö тошсö лэптiс:
«Надзöн сёрнит, муса мортöй.
Менам нимöй: Еджыд Пама.
Ем ю дорын менам гортöй.
Ме кодь ыджыд вына туныс
Эжва вожын эз на чужлы.
Ме моз тунъявнытö, зонмöй,
Эн на, коньöрöй, тэ кужлы!»
Пиньсö йирыштiс Кöрт Айка:
«Кöть тэ куим судта, Пама,
Ёна ме вылын он ыдждав,
Пондан овны танi рама!
Аддзан кöртысь путшкöм гезсö?
Туйыс пöдса тэнад пыжлы,
Дугды ошйысьны, эн шпынняв,
Эм на мытшöд тэ кодь шышлы!»
Небыд вольпась вылысь чеччис,
Сувтiс пыжас пöрысь пöльö:
«Татшöм кывсьыд мукöд мортöс
Дзик пыр лэптi эськö рельö!
Ас кодь тунöс ме ог вöрзьöд,
Сöмын водзö ачым муна.
Тэнад мытшöдъясыд — нинöм,
Найöс аддзывлi ме уна».
Юсь моз гоньгöдчыштiс сiйö,
Пуктiс морöс вылас кисö,
Витысь шутёвтiс да корис
Кымöр улысь вой тöв писö.
Локтiс тöв ныр ыджыд шыöн,
Вывсянь Эжва вылö усис;
Гöгöр кыпöдчисны гыяс,
Ваыс пыдöсöдзыс пузис.
Öти гылы Пама шуис:
«Тэнö ёна ме ог уджöд.
Вай жö, тэрыб гыöй, менö
Тайö гез саяс тэ вуджöд».
Гылöн выныс абу ичöт,
Тшöктöмторсö сiйö вöчис:
Потшöм вывтi пыжсö нуис,
Саяс надзöникöн лэдзис.
Лöнис, раммис сэки Эжва.
Ем юдорса тунлы долыд:
«Тэ, Кöрт Айка, эн пö лёкав,
Сiдзнад петас тэнад лолыд!
Менам ёнлун тэысь уна,
Колö бура тайö тöдны.
Кыв кö шуа, тэнад пöртсьыд
Воръяд чужва оз кут петны!»
Чуймис, видзöдö Кöрт Айка:
Збыль тай чужваыс оз тюргы,
Быттьö игнасьöма пöртъяд,
Кöть тэ кыдзи сэтчö мургы.
Синнас югнитiс лёк тöдысь,
Кöрт шыпуртöн кучкис пуö:
«Менö лöгöдiн тэ, Пама,
Эг кут тöрны аслам куö!
Тэкöд öнi ог кö водзсась,
Весиг кöчыс менö увтас.
Кыдзи сувтiс менам чужва,
Сiдз жö пыжыд тэнад сувтас!»
Пама кöсйис водзö мунны, —
Пыжыс, ыръян вöв моз, дудö.
Мый нö тайö? Кутшöм вакуль
Сiйöс пыдöсöдыс кутö?
Пöрысь пöльö оз нин серав,
Еджыд юрыс сылöн луддзис:
«Ён тай вöлöма Кöрт Айка,
Сылöн выныс татчö судзсис».
Кыкнан тунлöн керанторйыс
Некыдз, майбырöй, оз керсьы:
Чужва öтиклöн оз вияв,
Пыжыс мöдыслöн оз вöрзьы.
Куйлö кыр вылын Кöрт Айка,
Пыжас чергöдчöма Пама.
Асьныс мöвпалöны сiдзи:
«Вензьöм лои омöль сяма».
Нёльöд лунас пöрысь пöльö
Пондiс дöзмöмысла пöдны:
«Кывзы, зонмöй, дугдам дурны,
Колö меным туйö мöдны.
Кöть тэ шышöн менö видiн,
Ог нин тэ вылö ме мургы.
Тшöкта тэныд, юмов чужва,
Важ моз воръяд бара тюргы!»
«Тадз кö вöчин, — тöдысь горзö, —
Миян пинясьöмыд вунас.
Мед жö тэнад кокни пыжыд
Водзö лöсьыдика мунас!»
Тюргö ворйö чöскыд чужва,
Эжва катчöс шлывгö пыжыс.
Эз нин корсьны сэсся тунъяс,
Кодлöн вöлi сэнi мыжыс.
Тшапмис та бöрын Кöрт Айка:
«Ме пö Памаыдкöд öткодь!
Мый кöть сiйö ыджыд вына,
Сылöн выныс меным веськодь.
Сылöн тунъялöмыс меным,
Позьö шуны, эз на мöрччы.
Ме кö скöрми эськö ачым,
Руч ку гачсö сылысь пöрччи!»
Пондiс гажöдчыны тöдысь,
Кутiс юны кода сурсö;
Öтнас нöрыс вылын йöктö.
Ош моз тапикасьö, мурзö.
Йöктас, йöктас, узьны водас.
Коркö садьмас. Колö сёйны.
«Муна, — шуас, — нуртор корсьны,
Тырмас няйтсö танi лойны».
Мöдас шыöн пемыд вöрö.
Кöр да йöра сэтысь кыяс;
Морт кö паныдасяс сыкöд,
Мортсö талялас да виас.
Сиктö веськалас кö, сэнi
Керка-карта ставсö кисьтас.
Пыксьысь абу. Код нö тункöд
Косьö-тышö пырны лысьтас?
Бара
нöрыс вылö воас,
Бара кода сурсö юас,
Бара пыжаясöс вöйтас,
Найöс гез дорас кö суас.
Эжва дорса коми йöзлöн
Олöм вывтi лои дзескыд.
Татшöм нартитöмсö нуны
Сьылi вылад абу чöскыд.
Кыдзкö öтчыд коньöр войтыр
Гусьöн чукöртчис сьöд вöрын.
Кодi тошка, петiс водзö,
Кодi тоштöм, сувтiс бöрын.
Дыркодь сёрнитiсны найö:
Кыдзи тунсьыс эськö мынны,
Кытысь корсьны долыдлунсö,
Кутшöм ногöн сэтчö инны.
Сэсся горöдiсны ставöн:
«Тунöс некод эз на венлы!
Вай жö юрбитамöй, вокъяс,
Енэжвывса Войпель-воклы!»
Пансис енлы ыджыд кевмöм,
Уна синва киссьö-усьö.
Войпель ланьтöма, оз шыась,
Кöть и коми енмöн шусьö.
Важ моз шаркъялö Кöрт Айка,
Паныд сюрысьяссö нырö:
Кодöс кералö шыпуртöн,
Кодöс сюйö джуджыд йирö.
Йöзыс шуö: «Миян мусö
Войпель сетiс тайö понлы».
Сöмын мукöд пöлöс мöвпъяс
Пырис юрас кык том зонлы.
Öти вöлi Изъюр нима,
Мöдлöн нимыс вöлi Эбöс,
Кыкнан зонмыс збой да повтöм,
Абу кöдзыд вира кебöс.
Кевмöм вылö скöрапырысь
Кинас шеныштiсны найö:
«Войпель миянлы оз отсав,
Позьö тöдны вöлi тайö.
Ми кö асьным огö пондöй
Мисьтöм тунлы корсьны помсö,
Войпель тшöктöм кузя сiйö
Оз на тупкы паськыд вомсö.
Некор кöинöс он вермы
Вöчны мортлы муса вокöн.
Лёклы мелi кыв оз мöрччы,
Лёксö бырöдöны лёкöн.
Мунам сы вылö ми кыкöн,
Коми вöралысьлöн пиян.
Вынным этшаджык кö лоас,
Мудерлунным эм на миян».
Черъяс войтырыслöн лэчыд,
Полöм абу, вирныс пуö.
Эжва дорö гуся туйöд
Тэрыб кокныс найöс нуö.
Вадор керöсбердса вöрыс
Вöлi вывтi кузь да тшöкыд.
Тунöс мудеритны найö
Сэтчö дзебсясисны регыд.
Вит лун помся Изъюр, Эбöс
Сэнi кыйöдчисны кыкöн.
Квайтöд лунас гажа нöрыс
Ставнас тыри ыджыд зыкöн.
Бара ышмöма Кöрт Айка,
Юö-бруньгö кода сурсö.
Бара чеччалö да сьылö,
Бара дурмöдöма юрсö.
Сизим ведра тöрмöн пельса
Сiйö кокньыдика ректiс.
Асывводзсянь лун шöр бöрöдз
Пельса гöгöр зiля йöктiс.
Сэсся коддзöмысла усис,
Унмыс личкис сiйöс сэнi.
Öти зонмыс мöдлы шуис:
«Миян кадыс воис öнi!»
Кöть и шуштöм вöлi петны
Пуяс сайсьыс вöртöминö,
Öдйö матыстчисны найö
Пельса дорын узьысь дiнö.
Вылö лэптысисны черъяс,
Пондiс кералöмыс кывны.
Яра горзöны том войтыр:
«Дугдан танi сэсся сьывны!»
Кöсйис чеччыштны Кöрт Айка, —
Ори сылöн кыкнан кокыс,
Веськыд килöн джынйыс абу,
Розя морöсыслöн бокыс.
«Ог на сетчы, — киргö сiйö. —
Менö виысьясöс ёра!
Тэнсьыд, кымöр, пемыд кымöр,
Чардби на вылö ме кора!»
Юрсö чатöртiсны зонъяс:
Енэж увтi кымöр лэбзьö,
Гымöн локтö, чардби кисьтö,
Шондi жугыльмöма, дзебсьö.
Изъюр шуис: «Чардби-вуджöр
Мортöс некор эз на сотлы!»
Эбöс содтiс: «Вай жö, тунöй,
Муас лöсьыдджыка водлы!»
Бара уджалöны черъяс.
Ворсны-усьны чардби дугдiс,
Кымöр быттьö эз и вöвлы;
Вöрыс, юыс — ставыс югдiс.
Гора ружöктiс Кöрт Айка:
«Кула! Помöй менам воис!
Вермад нимкодясьны öнi,
Тiян збойлун менö сёйис».
Куньсис тунлöн паськыд бугыль,
Морöс пытшсьыс лолыс петiс.
Эз кö вины эськö сiйöс,
Уна морт на сiйö летiс.
Тадзи
кулiс мисьтöм тöдысь,
Эжва керöс вылын олысь.
Коми йöзыс сэки вöлi
Аслас пемыдысла полысь.
..К содержанию К началу раздела